Επέλεξα τον τίτλο «Αόρατη Παιδαγωγική», έναν όρο του Basil Bernstein, για να αναφερθώ σ’ αυτά που αλλάζουν λόγω της σύγχρονης εξ αποστάσεως εκπαίδευσης χωρίς να διατυπώνονται ρητά. Και αυτά που αλλάζουν είναι ο χώρος, ο χρόνος, οι παιδαγωγικές σχέσεις, το βίωμα της μάθησης και η αναδιαμόρφωση των θέσεων και των ρόλων εκπαιδευτικών και μαθητών με τον νέο τρόπο διδασκαλίας.
Ο χώρος, φυσικός και κοινωνικός, έχει προφανώς αλλάξει,
μιας και εκπαιδευτικοί και μαθητές /μαθήτριες συμμετέχουν στο μάθημα από το
σπίτι τους.
Βέβαια, όλα τα παιδιά δεν έχουν δικό τους δωμάτιο και
συχνά μοιράζονται το χώρο με άλλα μέλη της οικογένειας με αποτέλεσμα ο
οικογενειακός χώρος να παρεμβάλλεται στον εκπαιδευτικό και να μειώνει τις
δυνατότητες για προσοχή και συγκέντρωση.
Ακόμα χειρότερα, υπάρχουν παιδιά που πηγαίνουν σε σπίτια
φίλων και συμμαθητών γιατί δεν έχουν στο σπίτι τους την απαραίτητη υποδομή.
Όμως, η σχολική φοίτηση δεν είναι μόνο η συμμετοχή στα
μαθήματα. Είναι και η συνεύρεση με τους συμμαθητές και τις συμμαθήτριες στην
τάξη και στο διάλειμμα, η καθημερινή επικοινωνία καθηγητών και μαθητών ακόμα
και στους διαδρόμους του σχολείου.
Αυτά πλέον χάνονται ως μέρος της σχολικής εμπειρίας και
στερούν την κοινωνικότητα και τη ζωντανή επικοινωνία στο νέο πλαίσιο διδασκαλίας
και μάθησης.
Το κόστος αυτό για τα παιδιά είναι μεγάλο και είναι
σημαντικό ο στόχος των εκπαιδευτικών να μην περιοριστεί στη διδασκαλία του
περιεχομένου αλλά και στο ενδιαφέρον για τα βιώματα των παιδιών, τα
συναισθήματα και τις δυσκολίες τους, τη δημιουργία χαλαρών στιγμών στο μάθημα
και ευκαιριών για τη διατήρηση ενός θετικού παιδαγωγικού κλίματος. Αν σκεφτούμε
τα παραπάνω ειδικά για τα παιδιά που πρώτη φορά φοιτούν σε ένα σχολείο
(νηπιαγωγείο, Α’ Δημοτικού, Α’ Γυμνασίου, Α΄Λυκείου), οι δυσκολίες εντείνονται
τόσο για τα ίδια που δεν πρόλαβαν να γνωρίσουν το σχολείο, τους εκπαιδευτικούς
τους και τα υπόλοιπα παιδιά στην τάξη τους όσο και για τους εκπαιδευτικούς που
ακούν φωνές στον υπολογιστή χωρίς να μπορούν να φέρουν στο νου τους τα πρόσωπα
και την προσωπικότητα όσων μιλούν.
Επιπλέον, ο εκπαιδευτικός χρόνος περιορίζεται γιατί η
επικοινωνία απαιτεί πολύ περισσότερο χρόνο και προσπάθεια.
Πόσος διδακτικός χρόνος αναλώνεται πράγματι στον έλεγχο
των απουσιών με την αναγγελία κάθε ονόματος, το άνοιγμα του μικροφώνου από το
κάθε παιδί, τις ενδιάμεσες δυσκολίες στη σύνδεση και κάποιες φορές τον
επανέλεγχο των απουσιών στο τέλος του μαθήματος;
Πολύ περισσότερο, το βίωμα του χρόνου στο μάθημα αλλάζει.
Περιμένοντας τη σειρά του ένα παιδί για να εκφράσει την απορία του, να
προσθέσει ή να σχολιάσει την απάντηση του συμμαθητή του η ροή του διαλόγου
χάνεται και αποκτά μια γραμμική μορφή. Ο χρόνος περνά και δε μπορεί να γυρίσει
πίσω όταν ο εκπαιδευτικός προχωρά αλλά οι απορίες δεν έχουν διατυπωθεί από
όλους τους μαθητές και άρα παραμένουν αναπάντητες.
Οι κλειστές κάμερες δεν επιτρέπουν στους εκπαιδευτικούς
να αφουγκραστούν το βλέμμα των παιδιών και την απορία τους και τα παιδιά να
«ελέγξουν» το ρυθμό της διδασκαλίας και πρόσκτησης της γνώσης.
Πώς όμως μπορεί να υποστηριχθεί η μάθηση όταν οι
εκπαιδευτικοί δεν δώσουν χρόνο για να κατανοήσουν τον τρόπο σκέψης των μαθητών
και μαθητριών τους προκειμένου να βοηθήσουν εστιασμένα να αρθούν όποιες
παρερμηνείες ή παρανοήσεις των παιδιών;
Ποιες είναι οι ευκαιρίες για διαφοροποίηση της
διδασκαλίας μέσω της σύγχρονης εκπαίδευσης στο συγκεκριμένο διδακτικό χρόνο;
Πόσο αποτελεσματική είναι η σύγχρονη εξ αποστάσεως εκπαίδευση για τα παιδιά που
έχουν μειωμένα κίνητρα και αδυναμίες ως προς την επίδοσή τους στα μαθήματα, για
τα παιδιά που δεν έχουν τις υποδομές αλλά και το ανάλογο υποστηρικτικό γονικό
περιβάλλον για να τα βοηθήσει;
Είναι όλοι οι μαθητές και οι μαθήτριες σε θέση να
εκμεταλλευτούν τις δυνατότητες της σύγχρονης εξ αποστάσεως εκπαίδευσης;
Πόσα από αυτά τα παιδιά συμμετέχουν στη σύγχρονη εξ
αποστάσεως διδασκαλία ουσιαστικά και ποια είναι τα αποτελέσματα που περιμένουμε
δεδομένων των δυσκολιών που αναφέρθηκαν πριν;
Το γεγονός ότι κάποια παιδιά βρίσκονται σε
πλεονεκτικότερη θέση από άλλα παιδιά σε αυτή τη συγκυρία αναδεικνύει ότι οι
ταξικοί φραγμοί εντείνονται μέσω της σύγχρονης εξ αποστάσεως εκπαίδευσης γιατί
δεν υπάρχουν οι ευκαιρίες δια ζώσης επικοινωνίας και εξατομικευμένης στήριξης
των μαθητών αυτών καθώς και αξιοποίησης όλων των πόρων του σχολείου.
Η προσπάθεια που χρειάζεται να καταβάλλουν μαθητές και
εκπαιδευτικοί έχει εξάλλου διογκωθεί. Οι εκπαιδευτικοί συμμετέχουν εθελοντικά
σε επιμορφώσεις και σε ομάδες αυτο-οργανωμένες από τους ίδιους για τη στήριξή
τους στην εξ αποστάσεως διδασκαλία. Όμως όλοι οι εκπαιδευτικοί δεν έχουν εκ των
πραγμάτων τις ίδιες γνώσεις και ικανότητες αξιοποίησης των ψηφιακών
τεχνολογιών.
Ο ρόλος των Συντονιστών Εκπαιδευτικού Έργου αλλά και της
Πολιτείας είναι λοιπόν κρίσιμος ώστε να εξασφαλιστεί η υποχρεωτική επιμόρφωση
όλων των εκπαιδευτικών στην αξιοποίηση των ψηφιακών μέσων και να διασφαλιστούν
ίσες ευκαιρίες στη βέλτιστη οργάνωση των μαθημάτων.
Οι μαθητές και οι μαθήτριες νοιώθουν ότι προσπαθούν πολύ
περισσότερο και αναλώνουν μεγαλύτερο χρόνο για να ανταποκριθούν στις νέες
συνθήκες. Δεν είναι μόνο το άγχος για να ξεπεράσουν τις όποιες τεχνικές
δυσκολίες και τη δυσκολία της επικοινωνίας, είναι και το γεγονός ότι οι
απαιτήσεις αλλάζουν με βάση το χώρο, το χρόνο και τον τρόπο διδασκαλίας.
Οι νέες συνθήκες, απαιτήσεις και βιώματα απαιτούν όμως
και αναθεώρηση των τρόπων που σκεπτόμαστε και δρούμε στην εκπαίδευση. Ο
περιορισμένος διδακτικός χρόνος επιβαρύνεται και από την πίεση που νοιώθουν οι
εκπαιδευτικοί να προχωρήσουν την ύλη και να ανταποκριθούν στην περάτωσή της
μέχρι το τέλος της χρονιάς.
Δεν μπορούμε όμως να αγνοήσουμε τις αλλαγές και τις
δυσκολίες που αναφέρθηκαν. Χρειάζεται οι εκπαιδευτικοί να αντισταθούν στην
εντατικοποίηση που η σύγχρονη εξ αποστάσεως διδασκαλία επιφέρει μέσω του
περιορισμένου διδακτικού χρόνου από τη μια και των πολλών απαιτήσεων από την
άλλη. Χρειάζεται η πολιτεία άμεσα να
διερευνήσει συστηματικά την εμπειρία της σύγχρονης και ασύγχρονης εκπαίδευσης
όπως πραγματοποιήθηκε μέχρι τώρα αλλά και να συνεχίσει την καταγραφή σε πανελλαδική
βάση, προκειμένου να ανταποκριθεί στις ρεαλιστικές ανάγκες εκπαιδευτικών και
μαθητών.
Επίσης, να αναλάβει την ευθύνη να συζητήσει με την
εκπαιδευτική κοινότητα και τις θεσμοθετημένες δομές υποστήριξης των
εκπαιδευτικών τρόπους διαφοροποίησης του εκπαιδευτικού προγραμματισμού και αναθεώρησης των επιδιωκόμενων στόχων ανά
τάξη.
Οφείλουμε όλες και όλοι να ξανασκεφτούμε τους
εκπαιδευτικούς σκοπούς και τις ανάγκες των παιδιών και των οικογενειών τους σε
αυτή τη συνθήκη. Ακόμα περισσότερο να επανατοποθετηθούμε για το τι σημαίνει
σχολική μάθηση.
Να αναγνωρίσουμε την ανάγκη ύπαρξης ενός κοινωνικά
δίκαιου και συμμετοχικού εκπαιδευτικού συστήματος που ενδιαφέρεται πρωτίστως
για την ευημερία των μαθητών και των οικογενειών τους και την πρόσβασή τους σε
ίσες ευκαιρίες.
Όσο εξαιρούμε κάποια παιδιά από μαθησιακές ευκαιρίες,
τόσο αυξάνουμε τις κοινωνικές ανισότητες. Ξέρουμε όλες και όλοι τι σημαίνει
αυτό: κανένας δεν μπορεί να ζήσει σε ένα περιβάλλον ατέρμονων κοινωνικών
συγκρούσεων.
Η Σοφία Αυγητίδου είναι καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο
Δυτικής Μακεδονίας