«Έγραψε μοναδικά τραγούδια. Όλα τα ακριβά στοιχεία της ποίησής του τα ’κανε στίχους που κινητοποίησαν τη ναρκοθετημένη νεοελληνική ευαισθησία, “έτσι καθώς κοιμόταν αναίσθητη” μες στην απέραντη αισθηματολογία των στιχουργών και των επιθεωρησιογράφων» είχε πει για τον ποιητή της "Αμοργού" ο Μάνος Χατζιδάκις.
Ποιητής, στιχουργός, αρθρογράφος, μεταφραστής και
ραδιοσκηνοθέτης, ο Νίκος Γκάτσος (8 Δεκεμβρίου 1911 - 12 Μαΐου 1992) γεννήθηκε
στα Χάνια Φραγκόβρυσης (κάτω Ασέα) της Αρκαδίας, όπου και τελείωσε το Δημοτικό
Σχολείο.
Αφού τελείωσε το Γυμνάσιο στην Τρίπολη βρέθηκε στην Αθήνα
όπου φοίτησε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Είχε ήδη μελετήσει
Παλαμά, Σολωμό, δημοτικό τραγούδι αλλά και τις νεωτεριστικές τάσεις στην
ευρωπαϊκή ποίηση. Στην Αθήνα ήρθε σε επαφή με τους λογοτεχνικούς κύκλους της
εποχές και δημοσίευσε τα πρώτα του ποιήματα. Το 1943 κυκλοφόρησε την ποιητική
του σύνθεση «Αμοργός», ένα υπερρεαλιστικό κομψοτέχνημα που αν και
κατακρεουργήθηκε στα 1943 υμνήθηκε λίγα χρόνια αργότερα και εκδόθηκε σε 308
αντίτυπα από τις Εκδόσεις Αετός, για να επανεκδοθεί από τα 1963 και ύστερα από
τις Εκδόσεις Πατάκης.
Λέγεται ότι το μεγάλης έκτασης ποίημα γράφτηκε σε μία
μόλις νύχτα με το σύστημα της «αυτόματης γραφής», που χρησιμοποιούν οι
σουρεαλιστές δημιουργοί. Δια στόματος του Μάνου Χατζιδάκι η Αμοργός αποτελεί
«μνημειώδες έργο του νεοελληνικού ποιητικού λόγου επειδή περιέχει βαθύτατα την
ελληνική παράδοση, δεν την εκμεταλλεύεται, ενώ συγχρόνως περιέχει όλη την
ευρωπαϊκή θητεία του Μεσοπολέμου».
Από τότε έως τον θάνατό του, ο Γκάτσος δημοσίευσε μόνο
τρία ποιήματα: «Ελεγείο» (1946), «Ο Ιππότης και ο θάνατος» (1947) και το
«Τραγούδι του παλιού καιρού» (1963). Ασχολήθηκε κυρίως με μεταφράσεις αλλά και
με τη συγγραφή στίχων μέσω των οποίων χάρισε στην ελληνική μουσική αξέχαστα
τραγούδια, όπως το «Χάρτινο το Φεγγαράκι», o «Κεμάλ», το «Πάει ο καιρός» και
πόσα άλλα αριστουργήματα της ελληνικής στιχουργίας…
«Πάει ο καιρός πάει ο καιρός που ήταν ο κόσμος δροσερός
και καθ' αυγή ξεκινούσε μια πληγή για να ποτίσει όλη τη γη...». Το τραγούδι,
απαγορεύτηκε από τη δικτατορία. Μετά την πτώση της, το 1974, ο ποιητής όμως θα
απαντήσει: «Ήρθε ο καιρός, ήρθε ο καιρός πάνου στου κόσμου την πληγή ήρθε ο
καιρός, ήρθε ο καιρός να ξαναχτίσετε τη γη...» Ο Ν. Γκάτσος πέθανε στις 12
Μαϊου 1992 και τάφηκε στην Ασέα. Θα μείνει για πάντα σαν ο κατ' εξοχήν
εκφραστής του ελληνικού ποιητικού υπερρεαλισμού και μια εξέχουσα μορφή του
ελληνικού ποιοτικού τραγουδιού...
Πόσο πολύ σε
αγάπησα εγώ μονάχα το ξέρω Εγώ που κάποτε σ' άγγιξα με τα μάτια της πούλιας Και
με τη χαίτη του φεγγαριού σ' αγκάλιασα και χορέψαμε μες στους καλοκαιριάτικους
κάμπους Πάνω στη θερισμένη καλαμιά και φάγαμε μαζί το κομμένο τριφύλλι Μαύρη
μεγάλη θάλασσα με τόσα βότσαλα τριγύρω στο λαιμό τόσα χρωματιστά πετράδια στα
μαλλιά σου… (Από την «Αμοργό» του Νίκου
Γκάτσου… Το μοναδικό ποιητικό έργο του σπουδαίου καλλιτέχνη και ένα από τα
κορυφαία της ελληνικής ποίησης)