Γιούλη Ιεραπετριτάκη
Η επίθεση των Γερμανών στην Κρήτη άρχισε την 19 η Μαΐου 1941 από την βορειοδυτική παραλία της νήσου με κεντρικό πυρήνα το αεροδρόμιο των Χανίων του Μάλεμε με το συνθηματικό όνομα «Επιχείρηση Ερμής» (uternnechmen Merkur).
Οι Γερμανοί είχαν ως στόχο να εξασφαλίσουν τα
νοτιοανατολικά τους νώτα ενόψει της επιχείρησης στην Ρωσία και να εξορμήσουν
στην βόρεια Αφρική με εφαλτήριο την Κρήτη. Με την επιχείρηση αυτή οι Γερμανοί θα καταλάβουν το νησί από τις
αγγλοελληνικές δυνάμεις, ωστόσο θα τους κοστίσει τόσο ώστε, να μην επιχειρήσουν
ξανά άλλη αεροπορική έφοδο της ίδιας κλίμακας κατά τη διάρκεια του
πολέμου.
Στην Κρήτη σημαντικός ελληνικός στρατός δεν υπήρχε γιατί
οι άνδρες της Μεραρχίας Κρητών που αγωνίστηκαν ηρωικά στο Αλβανικό μέτωπο, μετά
την συνθηκολόγηση είχαν αποκλειστεί στην ηπειρωτική Ελλάδα. Την άμυνα του
νησιού είχαν αναλάβει ολιγάριθμα ελληνικά και αγγλικά στρατεύματα, όσα
πρόφθασαν να διαπεραιωθούν στην Κρήτη, κυρίως όμως ό αστράτευτος ανδρικός
πληθυσμός, έφηβοι γυναίκες και υπερήλικες.
Ο λυσσαλέος αγώνας
των κατοίκων για την ελευθερία και την υπεράσπιση του νησιού τους, το
παλλαϊκό μέτωπο αντίστασης κατά των ναζί κατακτητών, μοναδικό φαινόμενο στην
ιστορία του Β' Παγκόσμιου Πολέμου, θα οδηγήσει του κατακτητές στην «τακτική των
αντιποίνων» που θα φέρει ολόκληρα χωριά στο εκτελεστικό απόσπασμα και θα
οδηγήσει στον απόλυτο εκβαρβαρισμό του πολέμου.
Με την πρόφαση ότι οι κρητικοί αντιστάθηκαν στον
κατακτητή, οι ιππότες της «Αρίας φυλής»
θα αποκαλύψουν το φρικιαστικό τους
πρόσωπο. H διαταγή του στρατηγού Μύλλερ συνοψίζει ολοκάθαρα τα
αποτρόπαια σχέδια των κατακτητών «Να εξοντωθεί ότι αναπνέει». Έτσι, εκατοντάδες
χωριά θα γίνουν ολοκαύτωμα από την εκδικητική μανία των κατακτητών. Στην αρχή
των επιχειρήσεων προσπαθούσαν να
καθησυχάσουν τον κόσμο ρίχνοντας προκηρύξεις καλώντας τους κατοίκους να
επιστρέψουν ειρηνικά στις εργασίες τους
να προσαρμοστούν «στην επιβαλλομένην στοιχειώδη λογικήν της πραγματικότητος,
υποβοηθούντες τας Αρχάς Κατοχής στο πνεύμα της Νέας Τάξης Πραγμάτων»*.
Όμως μόλις οι Γερμανοί έγιναν κύριοι της Κρήτης η ζωή και η περιουσία των πολιτών ήταν πλέον
στη διάθεση του πρώτου Γερμανού στρατιώτη. Χιλιάδες Κρήτες εκτελέστηκαν ομαδικά ή μεμονωμένα εντός των
οικιών ή των κτημάτων τους ή και καθ’ οδόν χωρίς άλλη κατηγορία παρά μόνον
γιατί ήθελαν να ‘ναι ελεύθεροι και είχαν
αντισταθεί στον κατακτητή. Είχαν βλέπετε εξοικειωθεί τόσο πολύ με το θάνατο που
διαπίστωσαν ότι ο θάνατος δεν μπορεί να τους καταβάλει. Αντίθετα ήταν
απαραίτητος για τον θρίαμβο του δικού τους ιδανικού∙ της ελευθερίας!
Το παρακάτω μαρτυρολόγιο
των κρητικών ολοκαυτωμάτων, αποθησαυρίζεται στην επίσημη Έκθεση που συντάχθηκε
από ειδική επιτροπή με στόχο την
καταγραφή και τις ωμότητες που διαπράχθηκαν
από τις δυνάμεις κατοχής στην Κρήτη. Η επιτροπή αυτή συστάθηκε κατόπιν ειδικής διαταγής της
κυβέρνησης Βούλγαρη το 1945 και αποτελούνταν από τους πανεπιστημιακούς
καθηγητές Ι.Κακριδή, Ι.Καλλιτσουνάκη καθώς και τον σπουδαίο συγγραφέα Ν.
Καζαντζάκη. Η επιτροπή περιόδευσε στο νησί από την 29η Ιουνίου μέχρι την 6η Αυγούστου σε 76 πόλεις
και χωριά της Κρήτης συγκεντρώνοντας πολύτιμο υλικό.
Στη συνέχεια η Έκθεση παραδόθηκε στο Υπουργείο Εξωτερικών
προκειμένου ν’ αποτελέσει, εξ αιτίας της ακριβώς του περιεχομένου, της χρονικής
στιγμής που συντάχθηκε αλλά και του κύρους των μελών της, αδιάψευστο στοιχείο
τεκμηρίωσης των ελληνικών αιτημάτων
αποζημίωσης από μέρους των Γερμανών.
Ξέρετε ποια ήταν η τύχη της; «Χάθηκε» αφού αποτελούσε ένα
ακόμη αγκάθι στην προαγωγή των ελληνογερμανικών σχέσεων της τότε κυβέρνησης.
Ευτυχώς αντίγραφό της είχε κρατηθεί από τον Π.Πρεβελάκη ο οποίος το παρέδωσε στο Ιστορικό Μουσείο
Ηρακλέιου, για ν αποτελέσει μέρος του πολύτιμου αρχείου Νίκου Καζαντζάκη. Το
1983 δήμαρχος Ηρακλείου Μ. Καρέλλης ύστερα
από επίπονες προσπάθειες θα θα δώσει την Έκθεση στην δημοσιότητα.
«Ο αληθινός άντρας λέει στον Καπετάν Μιχάλη ο Καζαντζάκης, ξέρει πως τον στον
αλλοπρόσαλλο τούτο κόσμο ζουν, κι ας είναι σε λιγοστά στήθια, μερικές
θεμελιώδεις αρχές∙ Θυγατέρες του ανθρώπου
που αυτός έπλασε με ιδρώτα
αίμα και κλάματα. Δυό οι πιο τρανές
∙ Η ελευτερία και η αξιοπρέπεια του ανθρώπου ∙ και στην Κρήτη τούτες οι
θυγατέρες αγαπήθηκαν πολύ…»
Το Ολοκαύτωμα της Κάνδανου
Πρώτο θύμα στο μαρτυρολόγιο του αγώνα, ενάντια στη
ναζιστική θηριωδία η κωμόπολις του Σελίνου Κάνδανος (3 Ιουνίου 1941).
Αποφασισμένοι να υπερασπιστούν τον τόπο τους άνδρες γυναίκες γέροντες και
παιδιά, με ότι πρόχειρο εξοπλισμό διέθεταν χτυπούσαν τους Γερμανούς που
εξοπλισμένοι με τον πλέον σύγχρονο
οπλισμό έριχναν από αέρος και εδάφους με
όλμους και οπλοπολυβόλα.
Όταν εξαντλήθηκαν τα πολεμοφόδια οι κάτοικοι άρχισαν να
υποχωρούν στους ελαιώνες και από εκεί στα πέριξ
υψώματα. Τότε οι Γερμανοί μπήκαν στο χωριό και άρχισαν να σκοτώνουν όποιον έβρισκαν μπροστά τους, να λεηλατούν να
σφάζουν τα ζώα, ρίχνοντας τα κεφάλια τους
μέσα στα σεντούκια των λεηλατημένων
κατοικιών
Στις 3/6/41 με απόφαση του Διοικητή Κρήτης οι Γερμανοί ανακοίνωναν ότι η ηρωϊκή
Κάνδανος θα καταστραφεί, οι δε κάτοικοι θα εξοντωθούν. Πράγματι μετά τη γενική
λεηλασία όλα τα σπίτια του χωριού παραδόθηκαν στο πυρ και στη συνέχεια
ανατινάχθηκαν με δυναμίτιδα.
Στην είσοδο του χωριού έστησαν επιγραφή για δείχνει το μέρος όπου βρισκόταν
η Κάνδανος Τέτοιο μάλιστα ήταν το μίσος
των ναζί, ώστε να απαγορευθεί ακόμη και η είσοδος με ποινή θανάτου σε
οποιοδήποτε Έλληνα.
Η περιοχή
είχε αποφασιστεί από τις
γερμανικές αρχές, να καλλιεργηθεί για λογαριασμό του Γ΄ Ράιχ, γεγονός που
απεφεύχθη χάριν των πατριωτικών ενεργειών του γεωπόνου Γ.Φραγκάκη.
Το Ολοκαύτωμα των χωριών των Χανίων
Στον Αλικιανό Χανίων και γύρω από τα χωριά Ρούματα,
Πρασές, Σχοινές, Καρές, Βατόλακος, Φουρνές, Κουφός εκατόν οχτώ άνδρες
εκτελέσθηκαν επί τόπου στη γέφυρα του
ποταμού Κερίτη. Η κατηγορία ήταν ότι οι
άνδρες είχαν πολεμήσει κατά την εισβολή Σκηνοθέτησαν μάλιστα και δίκη
προκειμένου να προχωρήσουν στην ολοκλήρωση του ειδεχθούς εγκλήματος.
Ενώπιον έκτακτου στρατοδικείου και απευθυνόμενοι στους προσαγόμενους στα γερμανικά, ρωτούσαν τα εξής «γιατί
πολέμησες στην εισβολή; Ποιοι άλλοι
πολέμησαν;» έπειτα τους υποχρέωσαν να υπογράψουν ένα σημείωμα γερμανικά
γραμμένο που δεν ήταν σε θέση φυσικά να καταλάβουν, και στη συνέχεια τους
οδηγούσαν στον τόπο της εκτελέσεως.
Μεταξύ των εκτελεσμένων και ο ανάπηρος πολέμου Ν. Φριολάκης, ταγματάρχης με τιμητική αποστρατεία, τραυματίας στη μάχη
της Δοιράνης με ξύλινο πόδι όπως και τόσοι άλλοι ανάπηροι πολέμου.
Στους συγγενείς των εν ψυχρώ δολοφονηθέντων επεστράφησαν
οι ταυτότητες και οι πίλοι. Τα χρυσά δακτυλίδια τα ρολόγια και τα χρήματα που
είχαν επάνω τους, κρατήθηκαν από τους Γερμανούς Στη συνέχεια, ανάγκασαν τους
υπερήλικες και τους έφηβους να θάψουν
τους νεκρούς σε ομαδικούς τάφους.
Χαρακτηριστικό της
φιλοτιμίας και του φρονήματος των κρητικών αγωνιστών, η περίπτωση του Αντ. Σκουμπάκη από τα Περιβόλια Χανίων που
κατά την εισβολή των Γερμανών πολέμησε και σκότωσε τρεις Γερμανούς αλεξιπτωτιστές και στη συνέχεια κατέφuγε στα βουνά για να σωθεί.
Παρουσιάστηκε όμως στους Γερμανούς
θεωρώντας εαυτόν υπεύθυνο για το φόνο
των συγχωριανών του καταγγέλλοντας την πράξη του για να τουφεκιστεί αμέσως μετά,
από τους κατακτητές.
Στο χωριό Μεσκλά
Τα περισσότερα χωριά στην Κρήτη χάθηκαν, οι άντρες
εξοντώθηκαν γιατί φιλοξενούσαν Άγγλους.
Στο χωριό Μεσκλά στις 2/8/1941 αφού
έδωσαν το λόγο της στρατιωτικής τους τιμής ότι δεν θα βλάψουν κανέναν αρκεί
όλοι να επιστρέψουν στα σπίτια τους, άρχισαν να συγκεντρώνουν τους άνδρες στο
σχολείο ανακρίνοντάς τους αν περιέθαλπαν Άγγλους στρατιωτικούς.
Οι ανακρινόμενοι φυσικά αρνήθηκαν παρά το γεγονός ότι
εκείνη την περίοδο έκρυβαν με κίνδυνο
της ζωής τους 70 Άγγλους όπως αρνήθηκαν
και το ότι οι απουσιάζοντες άνδρες,
βρίσκονταν στα βουνά. Όσοι από τους συλληφθέντες δεν εκτελέστηκαν, μεταφέρθηκαν
ως όμηροι στην Γερμανία.
Επειδή η επικοινωνία των ανταρτών και των Αγγλικών
Υπηρεσιών στην Κρήτη με την Αίγυπτο
γινόταν από τα νότια παράλια της Κρήτης, οι Γερμανοί είχαν κηρύξει όλη την
κεντρική νότια λωρίδα ως νεκρή ζώνη, απαγορεύοντας στους κατοίκους να
πλησιάζουν εις βάθος 3 χιλιομέτρων. Κατ’ αυτόν τον τρόπο οι χωρικοί στερήθησαν των ευφορότερων κτημάτων τους.
Το Ολοκαύτωμα της Βιάννου
Εν τω μεταξύ εγκατεστάθησαν στην επαρχία Βιάννου 3
γερμανικοί λόχοι βασανίζοντας τους κατοίκους διατρεφόμενοι εις βάρος τους,
διαρπάζοντας τα οικιακά σκεύη και τα πολύτιμα αντικείμενα, επιβάλλοντας
αγγαρείες. Η αντίδραση ήταν φυσικά οι
άντρες να καταφύγουν στα βουνά με άμεσο επακόλουθο τις διώξεις κατά
των άοπλων και ανυπεράσπιστων κατοίκων
και τα χωριά της Βιάννου, να ζήσουν τις φοβερότερες καταστροφές που είδε η
Κρήτη καθ' όλη τη διάρκεια της κατοχής.
Καθώς οι Γερμανοί εισέρχονταν στο χωριό Αμιράς οι κάτοικοι, κατά σύσταση του δημάρχου, τους
υποδέχτηκαν στην είσοδο του χωριού κρατώντας κεράσματα κρασί και ρακί κατά τα
πατροπαράδοτα έθιμα φιλοξενίας. Οι Γερμανοί έχοντας κυκλώσει το χωριό συνέλαβαν
όλους τους άνδρες - γύρω στους 100 - τους οποίους άνευ διαδικασίας εξετέλεσαν
μέχρι ενός.
Η κατά τμήματα εκτέλεση
διήρκησε από της 1ης πρωϊνής μέχρι της 4ης απογευματινής. Φόνευαν αδιακρίτως ακόμη και
γέροντες και ανάπηρους που εύρισκαν εντός των οικιών που αδυνατούσαν να
κινηθούν. Το χωριό όπως και τα τριγύρω χωριά
καταληστεύθησαν. Ακόμη και το γάλα
υποχρέωναν τις μητέρες να το στερούν από τα βρέφη και να το δίνουν σ’
αυτούς. Απογύμνωσαν τις κατοικίες από τα έπιπλα εκδίδοντας μάλιστα αποδείξεις
παραλαβής , βεβαιώνοντας τους ιδιοκτήτες ότι θα τα επιστρέψουν.
Προκειμένου να καλύψουν τα εγκλήματά που διέπραξαν στην
Βιάννο άσκησαν πιέσεις στον αρχιμανδρίτη Ευγένειο Ψαλιδάκη, να υπογράψει
δήλωση ότι δεν παραβιάσθηκε το Διεθνές
Δίκαιο κατά τα φοβερά γεγονότα που εκτυλίχθηκαν στα χωριά της Βιάννου. Ο
αρχιμανδρίτης δίχως να πτοηθεί από τις
απειλές αφού έβγαλε το σταυρό από το
στήθος του, απάντησε στον Γερμανό αξιωματικό «Τουφεκίστε με, αλλά ψεύτικη δήλωση δεν υπογράφω. Γιατί είδα με τα μάτια
μου γυναίκες ξεκοιλιασμένες»
Από τα μέσα του Αυγούστου 1944 οι Γερμανοί άρχισαν να εγκαταλείπουν την
ανατολική και κεντρική Κρήτη και να περιορίζονται δυτικά. Αλλά ακόμη και αυτή η αποχώρησή τους
συνοδεύτηκε από τερατώδεις καταστροφές, εκτελέσεις δηώσεις, με αντικειμενικό
στόχο την ερήμωση και την ολοκάυτωση της Κρήτης, την ψυχή της οποίας όμως, δεν
είχαν καταφέρει να λυγίσουν.
Έτσι εντός του
δεύτερου δεκαπενθημέρου του Αυγούστου 1944 καταστράφηκε πλήθος χωριών της
κεντρικής Κρήτης και εκτελέστηκαν χιλιάδες αθώοι με την πρόφαση αυτή τη φορά
ότι δεν προσπάθησαν να απελευθερώσουν τον στρατηγόν Κράϊπε αλλά ούτε και
να καταγγείλουν το γεγονός στις γερμανικές
αρχές.
Το Ολοκαύτωμα των Ανωγείων
Τα Ανώγεια ένας
ακόμη μαρτυρικός τόπος στα σύνορα του
νομού Ηρακλείου και Ρεθύμνης θα βιώσει την απόλυτη κτηνωδία του ναζισμού.
Με τη δικαιολογία ότι οι Ανωγειανοί δεν προσέρχονταν στην
επιβληθείσα από τους Γερμανούς αγγαρεία
αλλά δεν έδειχναν και καμία προθυμία να συμμορφωθούν με ανάλογες διαταγές,
εκδόθηκε στις αρχές του 1943 απόφαση να
κατεδαφιστούν οι κατοικίες των Ανωγείων προς σωφρονισμό και προειδοποίηση.
Την 13/8 /44 ύστερα από συνεχόμενες επιθέσεις φόνους και
αρπαγές , κατά την προσφιλή τους τακτική, οι Γερμανοί αφού κύκλωσαν ο χωριό και ανάγκασαν τα
εναπομείναντα 1500 γυναικόπαιδα να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους, προέβησαν
σε γενική λεηλασία –πλουσιότατο χωριό σε κτηνοτροφικά και εριουργικά προϊόντα. Μετά την δήωση, και την πυρπόληση
των κατοικιών ακλουθούσε η ανατίναξη με δυναμίτιδα. Το μέγεθος της καταστροφής
μπορεί να το κατανοήσει κανείς αν λάβει
υπ' όψιν ότι αυτή η διαδικασία διήρκησε από 13 Αυγούστου μέχρι
5 Σεπτεμβρίου.
Την καταστροφή δεν
γλίτωσαν ούτε τα τυροκομεία της περιοχής αλλά ούτε και τα ποίμνια όσα
μάλιστα δεν μπόρεσαν να απαγάγουν τα
εφόνευσαν.
Από τις 940
κατοικίες των Ανωγείων δεν είχε γλιτώσει καμία.
Η Ελλάδα όπως απέδειξαν τα διαρκή ολοκαυτώματα δεν
πεθαίνει. Η Γερμανία όμως, όταν στηρίζεται στα αδηφάγα της ένστικτα μπορεί και
να πεθάνει, όπως το 1945. Τότε και παρόλο ότι ο πόλεμος συνεχιζόταν οι Έλληνες
συνέβαλαν στην ανασυγκρότηση της και στο οικονομικό γερμανικό θαύμα.
Στις μέρες μας η Ελλάδα βρίσκεται ξανά στο επίκεντρο μιας ανήθικης
ολοκληρωτικής επίθεσης με όχημα
αυτή τη φορά το χρέος και στόχο την
υποταγή της στο γερμανικό imperium. O
αγώνας διατήρησης της ιστορικής μνήμης
αποκτά ξεχωριστή σημασία στην παρούσα φάση, όπου η Νέα Τάξη πραγμάτων
έχει εξαπολύσει σφοδρότατο πόλεμο ενάντια στα έθνη και τους λαούς που επιμένουν να μάχονται για λευτεριά και αξιοπρέπεια.
Ο αγώνας εκείνης της ηρωϊκής γενιάς των Κρητών
εξακολουθεί μέχρι σήμερα να δίνει ηχηρά μηνύματα στις νεότερες γενιές, μηνύματα για τα υψηλά
ιδανικά αλλά και τον τρόπο που μπορεί κανείς
να τα υπερασπίσει.
* Διάγγελμα του δωσίλογου «αντιπροέδρου της κυβέρνησης
Λογοθετόπουλου προς τους Κρήτες 8/9/1941
Η Γιούλη Ιεραπετριτάκη, είναι ιστορικός αρχαιολόγος,
μέλος της Διεθνούς Εταιρείας Φίλων Ν. Καζαντζάκη.