H COVID-19 ξεκλείδωσε την εποχή των mRNA εμβολίων - Ελπίδες για την αντιμετώπιση σοβαρών ασθενειών

Δημήτρης Μπαμπούλης

 

Τα εμβόλια mRNA δεν ήταν ιδιαίτερα γνωστά μέχρι και την έναρξη της πανδημίας το 2019, ενώ κανένα δεν είχε κυκλοφορήσει μέχρι εκείνη την στιγμή παρά μόνο γινόντουσαν μελέτες και ομιλίες για αυτά.

 

Αυτό άλλαξε μετά την πανδημία της COVID-19, καθώς πολλοί όχι μόνο έχουν ακούσει για τα εμβόλια mRNA, πλέον, αλλά έχουν κάνει κιόλας, καθώς τέτοιου τύπου εμβόλια είναι αυτά της Pfizer-BioNTeck και της Moderna. Επιπλέον, πριν την πανδημία πολλοί γιατροί ήταν σκεπτικοί στο αν θα μπορούσε να λειτουργήσει κάτι τέτοιο, ενώ τώρα φαίνεται ότι έχει αλλάξει τις προοπτικές όλης της ιατρικής.

 

Οι προοπτικές των εμβολίων mRNA είναι τόσο μεγάλες που προκύπτουν τα εξής ερωτήματα: Θα μπορούσαν τα εμβόλια mRNA να θεραπεύσουν τον καρκίνο, τoν HIV, τις τροπικές αρρώστιες; Θα μπορούσαν να μας δώσουν μια «υπεράνθρωπη» ανοσία;

 

Ο τρόπος λειτουργίας των εμβολίων mRNA

 

Το αγγελιοφόρο ριβονουκλεϊκό οξύ ή αλλιως mRNA είναι ένα μονοκλωνικό μόριο που μεταφέρει γενετικό κώδικα από το DNA στον μηχανισμό παραγωγής πρωτεΐνης ενός κυττάρου. Το mRNA είναι πολύ σημαντικό, καθώς χωρίς αυτό δεν θα υπήρχε γενετικός κώδικας, δεν θα μπορούσε ο οργανισμός να παράγει πρωτεΐνες και το σώμα δεν θα λειτουργούσε.

 

Όταν ένας ιός βρίσκεται στο εσωτερικό των κυττάρων μας, δημιουργεί το δικό του RNA και «ξεγελάει» τα κύτταρα που έχουν μολυνθεί, ώστε να παράγουν αντίγραφα αυτού του ιού σε μορφή πρωτεϊνών που θέτουν σε κίνδυνο το ανοσοποιητικό μας σύστημα. Τα παραδοσιακά εμβόλια δουλεύουν με το να εισχωρούν στον οργανισμό ανενεργές πρωτεΐνες του ιού που ονομάζονται αντιγόνα, οι οποίες βοηθούν το ανοσοποιητικό σύστημα να αναγνωρίσει τον ιό όταν ξαναεμφανιστεί.

 

Τα εμβόλια mRNA διαφέρουν στο ότι δεν χρειάζεται να εισαγάγουν τα αντιγόνα. Αντί αυτού, τα εμβόλια αυτά χρησιμοποιούν την γενετική αλληλουχία ή αλλιώς τον γενετικό κώδικα του αντιγόνου μεταφρασμένο σε mRNA. Κατά κάποιο τρόπο κοροϊδεύουν με αυτό τον τρόπο τον οργανισμό να φτιάξει πραγματικά αντισώματα. Στην συνέχεια, το τεχνητό mRNA εξαφανίζεται, υποβαθμισμένο από τις άμυνες του σώματος, μαζί με τα ένζυμα που το διασπούν και αφήνουν μόνο τα αντισώματα.

 

Επιπλέον, τα mRNA εμβόλια είναι πολύ πιο γρήγορα, ασφαλή και φθηνά στην παραγωγή σε σχέση με τα παραδοσιακά εμβόλια.

 

Το χρονικό των εμβολίων mRNA

 

Στις 10 Ιανουαρίου 2020 ο Ζανγκ Γιονγκζεν, καθηγητής ζωονόσων στο Κέντρο Ελέγχου Ασθενειών της Κίνας στο Πεκίνο ανέλυσε την αλληλουχία του γονιδιώματος για τον Covid-19 και την δημοσίευσε την επόμενη μέρα. Στις 11 Μαΐου ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας δήλωσε την COVID-19 ως πανδημία. Στις 16 Μαΐου, βασισμένη στην αλληλουχία του Ζανγκ, ξεκίνησε την πρώτη φάση της δοκιμής του πρώτου mRNA εμβολίου. Έπειτα, ο Οργανισμός Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ ενέκρινε στις 11 Δεκεμβρίου του 2020 το εμβόλιο της Pfizer, γράφοντας όχι μόνο ιστορία γιατί ήταν το πρώτο εγκεκριμένο mRNA εμβόλιο, αλλά γιατί ήταν και το πρώτο, γενικά, εμβόλιο που είχε αποδοτικότητα 95% στις κλινικές δοκιμές.

 

Οι πρωτοπόροι για την θεωρία πίσω από τα εμβόλια mRNA ήταν οι επιστήμονες του Πανεπιστημίου της Πενσυλβάνια, Καταλίν Καρίκο και Ντου Γουάισμαν, όπου και οι δύο βραβεύθηκαν το 2021 με το βραβείο Lasker, το κορυφαίο βραβείο βιοιατρικών ερευνών των ΗΠΑ. Ακόμη και το 2019, ωστόσο, τα διαδεδομένα εμβόλια mRNA φαινόταν να βρίσκονται, τουλάχιστον, πέντε χρόνια μακριά από την υλοποίηση τους. Η πανδημία, δηλαδή προχώρησε γρηγορότερα το πεδίο αυτό της ιατρικής κατά μισή δεκαετία.

 

Η Κάθριν Γουάιτχεντ, αναπληρώτρια καθηγήτρια χημικής μηχανικής και βιοϊατρικής μηχανικής στο Πανεπιστήμιο Carnegie Mellon, και βασικός συνεργάτης των Γουάισμαν και Καρικο παραδέχεται στο BBC ότι «δεν υπήρχαν πολλοί άνθρωποι στον κόσμο των θεραπειών με mRNA που θα φαντάζονταν 95% αποτελεσματικότητα σε αυτό το σενάριο έκτακτης ανάγκης».

 

Οι προοπτικές που δημιουργούν οι θεραπείες και τα εμβόλια mRNA

 

Στο Πανεπιστήμιο του Ρότσεστερ, o Ντραγκον Φου, ο αναπληρωτής καθηγητής, στο τμήμα της Βιολογίας, έλαβε χρηματοδότηση για το εργαστήριο του από το Εθνικό Ίδρυμα Επιστημών, ώστε να ερευνήσει πρωτεΐνες mRNA. Ο κ. Φου αναφέρει ότι εάν η πρώτη έκδοση των εμβολίων mRNA είναι το εμβόλιο για την COVID-19, τότε η δεύτερη έκδοση θα μπορούσε να αφορά δύο κατηγορίες ασθενειών «η μία αφορά παθογόνες ασθένειες, όπως η SARS, αλλά μπορεί να εφαρμoστεί αυτή η τεχνολογία και σε άλλους ξένους εισβολείς, όπως ο HIV. Ήδη πριν την Covid, εταιρείες άρχισαν να αναπτύσσουν εμβόλια mRNA κατά του HIV» δήλωσε στο BBC.

 

Στην συνέχεια, πρόσθεσε ότι «η άλλη αφορά τις αυτοάνοσες ασθένειες και είναι πολύ ενδιαφέρουσα γιατί ξεπερνά τον πολύ αυστηρό ορισμό του εμβολίου». Ο κ. Φου τόνισε ότι στο μέλλον μπορούν να υπάρξουν θεραπείες από mRNA π.χ. για να μειώσουν την φλεγμονή, ενώ έκλεισε λέγοντας ότι «στην θεωρία, το γεγονός αυτό ανοίγει τόσες πολλές προοπτικές».

 

Ο Γιζού Ντονγκ, αναπληρωτής καθηγητής φαρμακευτικής και φαρμακολογίας στο Πανεπιστήμιο του Οχάιο ειδικεύεται στα λίπη και λιπίδια, όπου χρειάζονται για να προστατεύσουν το mRNA, για να μεταφερθεί με ασφάλεια στα κύτταρα, χωρίς να καταστραφεί αμέσως από το σώμα μας. Τα λιπίδια έχουν περιγραφεί ως οι «αφανείς ήρωες», καθώς χωρίς αυτά δεν θα μπορούσαν να αναπτυχθούν τα mRNA εμβόλια. Χάρη στα λιπίδια αναπτύσσονται θεραπείες και εμβόλια mRNA για την κυστική ίνωση, την σκλήρυνση κατά πλάκας και τον HIV.

 

Ωστόσο, το πιο πιθανό είναι το νέο mRNA εμβόλιο που θα βρεθεί στα ράφια μας να είναι ενάντια στην γρίπη. Η κ. Γουάιτχεντ δήλωσε ότι «είναι πολύ πιθανό να δούμε mRNA εμβόλια κατά της γρίπης σύντομα, καθώς βρίσκονται σε ανάπτυξη εδώ και αρκετά χρόνια και τα αποτελέσματα από τις κλινικές δοκιμές είναι ενθαρρυντικά». Επιπλέον, αρκετές φαρμακευτικές εταιρίες ήδη επιδιώκουν την δημιουργία mRNA εμβολίων και θεραπειών για τον καρκίνο. Δοκιμές γίνονται μέχρι και για θεραπείες mRNA για την δυσανεξία στην λακτόζη -που αφορά περίπου το 68% του πληθυσμού-  ακόμη και για την υψηλή χοληστερίνη.

 

Όλα αυτά ενισχύουν το ερώτημα εάν μπορεί να μας κάνει η θεραπευτική mRNA να έχουμε «υπεράνθρωπη» ανοσία. Ήδη τα εμβόλια mRNA για την COVID-19 έχουν παράγει σε πολλούς ανθρώπους υψηλά αντισώματα και επιτρέπουν στον οργανισμό τους να εξουδετερώσει πολλές μεταλλάξεις του ιού ταυτόχρονα.

 

Το μόνο σίγουρο είναι ότι η πανδημία έφερε στο φως τις θεραπείες και τα εμβόλια mRNA από την αφάνεια στην οποία βρίσκονταν πριν, ενώ οι χρηματοδοτήσεις για την ανάπτυξη αυτών έχουν αυξηθεί σημαντικά και δίνουν νέες προοπτικές στην ιατρική και στην αντιμετώπιση ασθενειών και ιών.