«Όλα τα πράγματα έχουν τη δική τους μυρωδιά. Οι άνθρωποι δεν έχουν. Την κλέβουν από τα πράγματα»
Είναι
ο ποιητής που ύμνησε, με απαράμιλλο τρόπο και με άψογη χρήση της ιδιωματικής
ναυτικής γλώσσας, τη γοητεία της θάλασσας και του ταξιδιού.
Ο
Νίκος Καββαδίας (11 Ιανουαρίου του 1910 - 10 Φεβρουαρίου του 1975) γεννήθηκε
στο Νίκολσκ Ουσουρίσκι (Nikolsk-Ussuriysky), μια επαρχιακή πόλη της περιοχής
του Βλαδιβοστόκ στη Ρωσία. Αμφότεροι οι γονείς του Νίκου Καββαδία ήταν
Κεφαλλονίτες, ενώ ο πατέρας του, Χαρίλαος, είχε και τη ρωσική υπηκοότητα. Με το
ξέσπασμα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου η οικογένεια εγκαταλείπει την Άπω Ανατολή
και επιστρέφει στην Ελλάδα – εκτός από τον Χαρίλαο Καββαδία ο οποίος επιστρέφει
στην Ρωσία, όπου διατηρεί επιχειρήσεις γενικού εμπορίου με κύριο πελάτη το
τσαρικό στρατό. Με το ξέσπασμα την Οκτωβριανής Επανάστασης, ο Χαρίλαος Καββαδίας
φυλακίζεται ενώ οι επιχειρήσεις του έχουν καταστραφεί.
Το
1921 ο πατέρας της οικογένειας επιστρέφει στην Ελλάδα τσακισμένος. Η οικογένεια
αρχικά διαμένει στο Αργοστόλι της Κεφαλλονιάς αλλά στην συνέχεια μετακομίζει
στον Πειραιά. Ο μικρός Νίκος πηγαίνει στο δημοτικό εκεί, συμμαθητής με τον
Γιάννη Τσαρούχη ενώ στο εξατάξιο τότε Γυμνάσιο γνωρίζεται και με τον λογοτέχνη
Παύλο Νιρβάνα. Από μικρός αγαπά την ανάγνωση και διαβάζει κυρίως Ιούλιο Βερν
και περιπέτειες ενώ ήδη από το δημοτικό διαφαίνεται το συγγραφικό του ταλέντο,
όπου εκδίδει ένα σχολικό περιοδικό.
Σε
ηλικία 18 ετών δημοσιεύονται τα πρώτα ποιήματά του, υπό το ψευδώνυμο «Παύλος
Βαλχάλας» στο περιοδικό της Μεγάλης Ελληνικής Εγκυκλοπαίδειας. Μετά το Γυμνάσιο
δίνει εξετάσεις για την Ιατρική σχολή αλλά ο θάνατος του πατέρα του τον
αναγκάζει να εγκαταλείψει τα θρανία για να εργαστεί πλέον για την επιβίωση.
Εξακολουθεί ωστόσο να γράφει και έργα του εμφανίζονται σε διάφορα φιλολογικά
περιοδικά της εποχής.
Ήταν
Νοέμβριος του 1928 όταν εκδίδεται το πρώτο του ναυτικό φυλλάδιο ως «ναυτοπαίς»
και τον επόμενο χρόνο μπαρκάρει για πρώτη φορά, ως ναύτης, στο φορτηγό πλοίο
«Άγιος Νικόλαος». Το 1933 κάνει την επίσημη είσοδό του στα ελληνικά γράμματα με
τη δημοσίευση της ποιητικής συλλογής του «Μαραμπού», το οποίο γίνεται δεκτό από
τη λογοτεχνική κοινότητα με σκληρά σχόλια – μόνοι ενθουσιώδεις υποστηρικτές του
εμφανίζονται οι Φώτος Πολίτης και Κώστας Βάρναλης.
Η
οικογένεια Καββαδία μετακομίζει από τον Πειραιά στην Αθήνα, το 1934, και η
οικεία της γίνεται εστία συγκέντρωσης λογοτεχνών, ποιητών και ζωγράφων της
εποχής. Το 1939 παίρνει το δίπλωμα του ασυρματιστή αλλά με το ξέσπασμα του Β'
Παγκοσμίου Πολέμου επιστρατεύεται στο αλβανικό μέτωπο. Τα χρόνια της γερμανικής
κατοχής, παραμένει στην Αθήνα, ενώ μετά το τέλος του Εμφυλίου Πολέμου ( με τη
«ρετσινιά» του «κομμουνιστή άνευ δράσεως») μπαρκάρει ξανά, ως ασυρματιστής, και
ταξιδεύει συνεχώς για τα επόμενα τριάντα χρόνια, απαθανατίζοντας στο χαρτί τους
ξένους τόπους και τις εμπειρίες του.
Το
1947 κυκλοφορεί η ποιητική συλλογή του «Πούσι» και επανακυκλοφορεί το
«Μαραμπού» με την προσθήκη τριών ανέκδοτων ποιήματα και με αυτή τη συλλογή, ο
Καββαδίας ξεφεύγει από τα πρότυπά του. Το 1954 εκδίδει τη «Βάρδια», την οποία
οι φιλόλογοι, όπως και με το Μαραμπού, δυσκολεύονται να κατατάξουν τόσο λόγω
της άψογης δημοτικής και της ιδιωματικής ναυτικής γλώσσας όσο και του γεγονότος
ότι δεν μπορούσαν να αποφασίσουν αν επρόκειτο για μυθιστόρημα, αυτοβιογραφικό
διήγημα, νουβέλα φαντασίας ή οτιδήποτε άλλο.
Όσοι
τον γνώριζαν, έκαναν λόγο για έναν άνθρωπο ήπιο και γλυκομίλητο που αγαπούσε τα
αστεία, τα μπορντέλα και τα κορίτσια τους, όπως και την ζωγραφική - στην
καμπίνα του είχε κρεμασμένους τρεις πίνακες του Henri de Toulouse-Lautrec.
Διάβαζε πάντα πολύ και του άρεσε ιδιαίτερα να απαγγέλλει ποίηση άλλων - άλλωστε
γνώριζε πολλούς από τους μεγαλύτερους ποιητές της εποχής, όπως τους Βάρναλη,
Σεφέρη, Ελύτη, Σικελιανό.
Ο
«Κόλιας» όπως ήταν το παρατσούκλι του μεταξύ των συντρόφων του ναυτικών, οι
περισσότεροι από τους οποίους αγνοούσαν ότι ήταν ένας από τους σπουδαιότερους
ποιητές της χώρας, εγκαταλείπει τη θάλασσα μονάχα όταν το επιβάλλει η υγεία του
και με τη συμπλήρωση τριών μηνών διαμονής του στη στεριά, στις 10 Φεβρουαρίου
του 1975, πεθαίνει ύστερα από εγκεφαλικό επεισόδιο.
Λίγο
καιρό μετά το θάνατό του εκδίδεται η τρίτη ποιητική συλλογή του «Τραβέρσο», με
14 ποιήματα και 3 νανουρίσματα, και χαρακτηρίζεται από πολλούς ως το ωριμότερο
έργο του, ενώ τρία χρόνια αργότερα ο συνθέτης Θάνος Μικρούτσικος μελοποίησε με
εξαιρετική επιτυχία 11 ποιήματα του, τα οποία κυκλοφόρησαν σε δίσκο με τίτλο «Ο
Σταυρός του Νότου».
Το
1992, ο Θάνος Μικρούτσικος μελοποιεί και άλλα ποιήματα του Καββαδία, με
ερμηνευτές όπως οι Γιώργος Νταλάρας, Βασίλης Παπακωνσταντίνου, Χάρης και Πάνος
Κατσιμίχας.
Το
έργο του: Ποίηση: Μαραμπού (1933) Πούσι (1947) Τραβέρσο (1975) Πεζά: Βάρδια
(1954) Λι (1987): γυρίστηκε σε ταινία το 1995 με τίτλο «Between the Devil and
the Deep Blue Sea» από την Marion Hansen σε μουσική Wim Mertens Του πολέμου
(1987) Στο άλογό μου (1987)
Ο
Σταυρός του Νότου (Ολόκληρος ο δίσκος)
Οι
Προσευχές των Ναυτικών
Οι
Γιαπωνέζοι ναυτικοί, προτού κοιμηθούν,
βρίσκουν
στην πλώρη μια γωνιά που δεν πηγαίνουν άλλοι
κι
ώρα πολλή προσεύχονται βουβοί, γονατιστοί
μπρος
σ ένα Βούδα κίτρινο που σκύβει το κεφάλι.
Κάτι
μακριά ως τα πόδια τους φορώντας νυχτικά,
μασώντας
οι ωχροκίτρινοι μικροί Κινέζοι ρύζι,
προφέρουνε
με την ψιλή φωνή τους προσευχές
κοιτώντας
μια χάλκινη παγόδα που καπνίζει.
Οι
Κούληδες με την βαριά βλακώδη τους μορφή
βαστούν
σκυφτοί τα γόνατα κοιτώντας πάντα κάτου,
κι
οι Αράπηδες σιγοκουνάν το σώμα ρυθμικά,
κατάρες
μουρμουρίζοντας ενάντια του θανάτου.
Οι
Ευρωπαίοι τα χέρια τους κρατώντας ανοιχτά,
εκστατικά
προσεύχονται γιομάτοι από ικεσία
και
ψάλουνε καθολικές ωδές μουρμουριστά,
που
έμαθαν όταν πήγαιναν μικροί στην εκκλησία.
Και
οι Έλληνες, με τη μορφή τη βασανιστική,
από
συνήθεια κάνουνε, πριν πέσουν,
το
σταυρό τους κι αρχίζοντας με σιγανή φωνή « Πάτερ ημών...»
το
μακρουλό σταυρώνουνε λερό προσκέφαλό τους.
Οι
επτά νάνοι στο S/S CYRENIA
Στην
Έλγκα
Εφτά.
Σε παίρνει αριστερά, μη το ζορίζεις.
Μάτσο
χωράνε σε κούφιαν απαλάμη.
Θυμίζεις
κάμαρες κλειστές, στεριά μυρίζεις. Οπιο μικρός αχολογάει μ' ένα καλάμι.
Γυαλίζει
ο Σημ της μηχανής τα δυο ποδάρια.
Ο
Ρεκ λαδώνει στην ανάγκη το τιμόνι.
Μ'
ένα φτερό ξορκίζει ο Γκόμπυ τη μαλάρια
κι
ο στραβοκάνης ο Χαράμ πίττες ζυμώνει.
Απ'
το ποδόσταμο πηδάν ως τη γαλέτα.
-
Μπορώ ποτέ να σου χαλάσω το χατίρι;
Κόρη
ξανθή και γαλανή που όλο εμελέτα
ποιος
ρήγας γιος θε να την πιει σ' ένα ποτήρι.
Ραμάν
αλλήθωρε, τρελέ, που λύνεις μάγια, κ
ατάφερε
το σταυρωτό του Νότου αστέρι σωρός να πέσει,
να
σκορπίσει στα σπιράγια,
και
πες του κάτω από ένα δέντρο να με φέρει.
Ο
Τοτ, του λείπει το ένα χέρι μα όλο γνέθει,
τούτο
το απίθανο σινάφι να βρακώσει.
Εσθήρ,
ποια βιβλική σκορπάς περνώντας μέθη;
Ρουθ,
δε μιλάς; Γιατί τρεκλίζουν οι διακόσιοι;
Κουφός
ο Σάλαχ, το κατάστρωμα σαρώνει.
-
Μ' ένα ξυστρί καθάρισέ με από τη μοράβια.
Μα
είναι κάτι πιο βαθύ που με λερώνει.
-
Γιε μου, που πας; - Μάνα, θα πάω με τα καράβια.
Κι
έτσι μαζί με τους εφτά κατηφοράμε.
Με
τη βροχή, με τον καιρό που μας ορίζει.
Τα
μάτια σου ζούνε μια θάλασσα, θυμάμαι...
Ο
πιο στερνός μ’ ένα αυλό με νανουρίζει.
Colombo
1951