Ο Τζέιμς Τζόυς (2 Φεβρουαρίου 1882 - 13 Ιανουαρίου 1941) ήταν Ιρλανδός συγγραφέας και ποιητής. Μποέμ, πρωτοπόρος και καινοτόμος, θεωρείται ένας από τους κορυφαίους λογοτέχνες του 20ού αιώνα, που άλλαξαν τη σύγχρονη παγκόσμια λογοτεχνία. Παρά την καταγωγή του, έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του εκτός Ιρλανδίας.
Η
ανάγνωση του έργου του αποτελεί μια πραγματική πρόκληση τόσο για τους λάτρεις
της ποίησης και της λογοτεχνίας, όσο και για αυτούς που θέλουν να μυηθούν σε
αυτούς τους κόσμους. Τόσο ο τρόπος που γράφει όσο και τα θέματα που επιλέγει
έφεραν στο φως νέα κριτήρια, νέα πεδία σκέψης και ανάλυσης καθώς και
λογοτεχνικές αναζητήσεις.
Γεννήθηκε
το 1882 στο Δουβλίνο και ήταν το μεγαλύτερο από τα δέκα παιδιά της οικογένειας
του. Αν και τα πρώτα χρόνια, η οικογένεια του θα μπορούσε να χαρακτηριστεί
εύπορη, το 1891, εξαιτίας των κακών οικονομικών χειρισμών σε συνδυασμό με τον
αλκοολισμό του πατέρα του, οδηγήθηκε στην πτώχευση.
Παρόλο
που στην αρχή αντιμετώπισε πολλά εμπόδια στην εκπαίδευση του, κατάφερε τελικά
να σπουδάσει αγγλικά, γαλλικά και ιταλικά στο University College του Δουβλίνου,
ενώ παράλληλα δραστηριοποιήθηκε στους θεατρικούς και λογοτεχνικούς κύκλους της
πόλης. Το 1900 δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά κείμενο του, στην εφημερίδα Fortni
και ακολούθησαν αρκετές δημοσιεύσεις κριτικών του.
Το
1903 στιγματίζεται από τον θάνατο της μητέρας του, ενώ τη επόμενη χρονιά γνωρίζει και ερωτεύεται την
Νόρα Μπάρνακλ με την οποία αργότερα εγκατέλειψε την Ιρλανδία. Αρχικά
εγκαταστάθηκαν στην Τεργέστη όπου παρέμειναν για τα επόμενα δεκαπέντε περίπου
χρόνια, με μία διακοπή ενός έτους, όταν τον Ιούλιο του 1906, εγκαταστάθηκαν με
την οικογένεια του στην Ρώμη. «Πόσο άρρωστος, άρρωστος, άρρωστος είμαι στο
Δουβλίνο. Είναι η πόλη της αποτυχίας, της μνησικακίας και της δυστυχίας. Θα
φύγω πολύ μακριά!» παραπονιόταν σε κάποια επιστολή του το 1909.
Ο
Τζόυς επισκεπτόταν περιοδικά το Δουβλίνο, ενώ το 1909 δραστηριοποιήθηκε για ένα
σύντομο χρονικό διάστημα επιχειρηματικά, προσπαθώντας σε συνεργασία με άλλους
επιχειρηματίες να λειτουργήσουν κινηματογράφους στην Ιρλανδία. Σύντομα ο Τζόυς
εγκατέλειψε το εγχείρημα και επέστρεψε στην Τεργέστη αφού όμως προηγουμένως
είχει υπογράψει συμβόλαιο με τον εκδοτικό οίκο Maunsel & Co. για την έκδοση
της συλλογής διηγημάτων Δουβλινέζοι. Τελικά όμως το έργο αυτό τυπώθηκε το 1914
από τον οίκο Grant Richards. Την ίδια χρονιά δημοσιεύτηκε σε συνέχειες και το
μυθιστόρημα του Τζόυς Το Πορτρέτο του καλλιτέχνη, στο περιοδικό Egoist, ενώ η
έκδοση του βιβλίου έγινε το 1916 στη Νέα Υόρκη και το 1917 στο Λονδίνο.
Παρόλο
που ο μεγάλος του έρωτας ήταν η Νόρα Μπάρνακλ την οποία έκανε πρωταγωνίστρια
του στον «Οδυσσέα» και με την οποία απέκτησε δύο παιδιά, η ερωτική του ζωή
υπήρξε αρκετά περιπετειώδης. Μια από τις γυναίκες που πέρασαν από τη ζωή του
ήταν η Γερτρούδη Κέμπφερ, μια νεαρή γιατρός που έπασχε από φυματίωση και βαθιά
μελαγχολία και η Αμαλία Πόππερ, που ήταν φοιτήτρια του. Στην ιστορία έχουν
μείνει οι ερωτικές επιστολές που έστελνε στην Μάρθα Φλάισμαν, περιμένοντας κάτω
από το παράθυρο της για να την δει να τις διαβάζει.
Το
έργο του
Το
1914 κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκόσμιου Πολέμου, ο Τζόυς ολοκλήρωσε τους
«Δουβλινέζους», μία συλλογή ποιημάτων την οποία ο συγγραφέας είχε ξεκινήσει το
1904, αλλά δέκα χρόνια μετά κατάφερε να εκδώσει. Εδώ ο Τζόυς αναλύει την
κοινωνία του Δουβλίνου βασιζόμενος κυρίως στις εμπειρίες της νεότητάς του.
Περιγράφει μια πόλη υπό το καθεστώς «παράλυσης» και με τους χαρακτήρες του, να
αδυνατούν να ανακαλύψουν ένα νόημα στη ζωή τους. Στο διήγημα Αραβία,
διαφαίνεται και η άρνηση του Τζόυς απέναντι στην Εκκλησία, ενώ είχε απαρνηθεί
τον καθολικισμό σε ηλικία μόλις δεκαέξι ετών.
Το
μυθιστόρημα «Το Πορτραίτο του καλλιτέχνη» βασίστηκε στο ημιτελές έργο του Τζόυς
«Στήβεν ο ήρωας» και θεωρείται προϊόν επανεπεξεργασίας του. Η πρώτη έκδοση του βιβλίου έγινε στις 29
Δεκεμβρίου του 1916 στη Νέα Υόρκη και αργότερα εκδόθηκε στο Λονδίνο, στις 12
Φεβρουαρίου του 1917. Πρόκειται για ένα έργο στο οποίο διακρίνονται τεχνικά ή
υφολογικά στοιχεία, που αργότερα θα αποτελέσουν χαρακτηριστικά συστατικά της
λογοτεχνίας του Τζόυς. Εδώ περιγράφεται η διαδικασία εξέλιξης και ωρίμανσης του
ήρωα του βιβλίου, που αποτελεί ουσιαστικά τον ίδιο τον συγγραφέα
Ακολουθούν
«Οι Εξόριστοι», που αποτέλεσε το μοναδικό θεατρικό του έργο που εκδόθηκε το
1918. Η περισσότερο πετυχημένη απόδοσή του θεωρείται εκείνη του Χάρολντ Πίντερ
το 1970 και 1971.
Ο
«Οδυσσέας» είναι ίσως η μεγαλύτερη κληρονομιά που άφησε ο Τζόυς στη λογοτεχνία
του 20ου αιώνα, ένα βιβλίο που σίγουρα πρέπει να υπάρχει στη βιβλιοθήκη κάθε
σπιτιού. Η συγγραφή του άρχισε το 1914, ολοκληρώθηκε περίπου τον Οκτώβριο του
1921 και το βιβλίο εκδόθηκε το 1922, την ημέρα των γενεθλίων του Τζόυς, από το
βιβλιοπωλείο Shakespeare and Company. Από το 1918, με τη βοήθεια του Έζρα
Πάουντ, αποσπάσματα του Οδυσσέα είχαν αρχίσει να δημοσιεύονται στο περιοδικό
The Little Review.
Αποτελείται
από 18 κεφάλαια, στα οποία περιγράφει μία ημέρα από την ζωή του κεντρικού ήρωα
μέσα στο Δουβλίνο, στους δρόμους, τα καταστήματα, τις παμπ, τις εκκλησιές και
τα σπίτια με τα «κόκκινα φανάρια» της πόλης. Στο έργο υπάρχουν πολλές αναφορές
στη δυτική λογοτεχνία, τη φιλοσοφία, τη μυθολογία της Ιρλανδίας και της αρχαίας
Ελλάδας καθώς επίσης και στην Οδύσσεια του Ομήρου.
Χαρακτηριστικό
στοιχείο του μυθιστορήματος είναι η τεχνική του εσωτερικού μονολόγου που
χρησιμοποιεί κατά κόρον ο Τζόυς προκειμένου να αναπτύξει λεπτομερώς τις σχέσεις
που διαμορφώνονται μεταξύ των χαρακτήρων του έργου. Κάθε κεφάλαιο εμφανίζει
διαφοροποίηση στο ύφος της αφήγησης ενώ συνδέεται επίσης με ένα συγκεκριμένο
επεισόδιο της Ομηρικής Οδύσσειας. Αξίζει να σημειωθεί, ότι ο ποιητής Τ.Σ Έλιοτ,
σε μία κριτική του έγραψε για τον Οδυσσέα πως «αποτελεί τη σημαντικότερη
έκφραση που θα μπορούσε να βρει η εποχή μας».
Ο
James Joyce έφυγε από τη ζωή στις 13 Ιανουαρίου του 1941 στη Ζυρίχη όπου και
θάφτηκε, αφήνοντας πίσω του ένα εξαίσιο έργο. Θα θεωρείται πάντα όμως ένας από
τους σημαντικότερους δημιουργούς και ανανεωτές της σύγχρονης παγκόσμιας
λογοτεχνίας.