Περίπου 65 εκατομμύρια χρόνια μετά την τελευταία μαζική εξαφάνιση ειδών, η οποία σηματοδότησε το τέλος των δεινοσαύρων στον πλανήτη, οι επιστήμονες τα τελευταία χρόνια προειδοποιούν ότι γινόμαστε πλέον μάρτυρες μιας άλλης μαζικής εξόντωσης. Σε αντίθεση με οποιαδήποτε άλλη, αυτή η έκτη μαζική εξαφάνιση - ή η εξαφάνιση του Ανθρωπόκαινου - είναι η μόνη που προκαλείται από τον άνθρωπο και η κλιματική αλλαγή, η καταστροφή των οικοτόπων, η ρύπανση και η βιομηχανική γεωργία παίζουν τον καθοριστικό ρόλο.
Σε
μαζικές εξαφανίσεις, τουλάχιστον τα τρία τέταρτα όλων των ειδών παύουν να
υπάρχουν μέσα σε περίπου 3 εκατομμύρια χρόνια. Πολλοί επιστήμονες πιστεύουν ότι
με τον σημερινό ρυθμό μας, θα χάσουμε εκατομμύρια ειδών μέσα στους επόμενους
λίγους αιώνες.
Μόνο
τις επόμενες δεκαετίες, τουλάχιστον 1 εκατομμύριο είδη κινδυνεύουν να
εξαφανιστούν. Αυτό είναι σύμφωνα με μια εκτίμηση που δημοσιεύθηκε σε μια έκθεση
ορόσημο το 2019 — αλλά πολλοί επιστήμονες λένε ότι θα μπορούσε κάλλιστα να
αποτελεί υπομέτρηση.
Η
προσπάθεια πρόβλεψης των αποτελεσμάτων μιας πλήρους κατάρρευσης της
βιοποικιλότητας είναι σχεδόν μαύρη τέχνη, καθώς τα οικοσυστήματα είναι
απίστευτα πολύπλοκα. Όπως αναφέρει και το δημοσίευμα της Deutsche Welle, οι
επιστήμονες συμφωνούν, ωστόσο, ότι υπάρχουν σαφείς προβλέψεις εάν οι
εξαφανίσεις συνεχιστούν με αυτόν τον ρυθμό.
Απώλεια
επισιτιστικής ασφάλειας
«Πιστεύω
ότι το πρώτο πράγμα που θα δούμε είναι ότι η προσφορά τροφής μας θα αρχίζει να
μειώνεται σημαντικά, επειδή μεγάλο μέρος της τροφής μας εξαρτάται από την
επικονίαση», δήλωσε ο Corey Bradshaw, καθηγητής παγκόσμιας οικολογίας στο
Πανεπιστήμιο Flinders στη Νότια Αυστραλία, ο οποίος χρησιμοποιεί μαθηματικά
μοντέλα που δείχνουν την αλληλεπίδραση μεταξύ ανθρώπων και οικοσυστημάτων.
«Περίπου
το ένα τρίτο της παγκόσμιας προσφοράς τροφίμων βασίζεται σε επικονιαστές όπως
οι μέλισσες και, εάν πεθάνουν, οι γεωργικές αποδόσεις θα πέσουν κατακόρυφα»,
είπε ο Bradshaw.
Ορισμένα
παράσιτα των καλλιεργειών μπορεί να ευδοκιμήσουν καθώς τα αρπακτικά αποχωρούν,
επηρεάζοντας περαιτέρω τις συγκομιδές μονοκαλλιέργειας.
Εκατομμύρια
άνθρωποι επίσης βασίζονται σε άγρια είδη για τη διατροφή και τη διαβίωσή τους,
ιδιαίτερα στην παράκτια και εσωτερική αλιεία, η οποία είναι ιδιαίτερα ευάλωτη
στην εξαφάνιση.
Σύμφωνα
με τον Bradshaw, αυτή η έλλειψη επισιτιστικής ασφάλειας, η οποία θα συνδέεται
επίσης με την αυξημένη ξηρασία και τις πλημμύρες, θα πλήξει περισσότερο τις
φτωχότερες περιοχές — ιδιαίτερα την υποσαχάρια Αφρική και τμήματα της
Νοτιοανατολικής Ασίας.
Γονιμότητα
του εδάφους
Η
ποιότητα του εδάφους αναμένεται επίσης να επιδεινωθεί εάν οι κρίσιμοι
μικροοργανισμοί πεθάνουν. Αν και υποεκπροσωπούνται στα δεδομένα, ορισμένοι
ερευνητές πιστεύουν ότι εξαφανίζονται με ταχύτερο ρυθμό από άλλα είδη. Η
εξαφάνισή τους θα μπορούσε να οδηγήσει σε επιδείνωση της διάβρωσης, η οποία με
τη σειρά της οδηγεί σε περισσότερες πλημμύρες, καθώς και φτωχότερη γονιμότητα,
η οποία επηρεάζει και πάλι την ανάπτυξη των καλλιεργειών.
Ο
Colman O'Criodain, υπεύθυνος πολιτικής της WWF International, επισημαίνει: «Η
οργανική ύλη κατά κάποιο τρόπο μοιάζει με την κόλλα που συγκρατεί τα πάντα.
Φανταστείτε λοιπόν την επικινδυνότητα της εξαφάνισής της».
Ελλείψεις
νερού και φυσικές καταστροφές
Μεγάλο
μέρος του γλυκού νερού του κόσμου προέρχεται από υγροτόπους που καθαρίζουν και
αναδιανέμουν αυτήν την πηγή ζωής. Ο πύργος νερού των Ιμαλαΐων, για παράδειγμα,
που τροφοδοτείται από ποτάμια και υγροτόπους, τροφοδοτεί περίπου δύο
δισεκατομμύρια ανθρώπους. Εάν συστήματα όπως αυτά καταρρεύσουν, ως αποτέλεσμα
των επιπτώσεων, συμπεριλαμβανομένων των ανθοφοριών φυκιών και της υποχώρησης
της βλάστησης, η ανθρωπότητα θα μπορούσε να χάσει πολύ νερό για πόσιμο και
γεωργική χρήση.
Καθώς
τα δάση υποχωρούν, τα μοτίβα βροχοπτώσεων είναι πιθανό να μετατοπιστούν καθώς
επηρεάζεται η διαδικασία κατά την οποία η υγρασία επιστρέφει στην ατμόσφαιρα
μέσω της εξάτμισης και της διαπνοής των φυτών - στεγνώνοντας περαιτέρω το
τοπίο, όπως έχει παρατηρηθεί στον Αμαζόνιο.
Ο
Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας του ΟΗΕ εκτιμά ότι περίπου 10 εκατομμύρια εκτάρια
(24 εκατομμύρια στρέμματα) δάσους κόβονταν ετησίως από το 2015.
Και
με την απώλεια δέντρων και βλάστησης - θεμελιώδεις ρυθμιστές του διοξειδίου του
άνθρακα της ατμόσφαιρας - η κλιματική αλλαγή αναμένεται να επιδεινωθεί,
προκαλώντας πιο ακραία καιρικά φαινόμενα. Οι ξηρότερες συνθήκες και τα
ανθυγιεινά δάση αυξάνουν επίσης τον κίνδυνο πυρκαγιάς.
Εν
τω μεταξύ, οι αποτυχίες των καλλιεργειών και άλλες οικολογικές απειλές
πιθανότατα θα πυροδοτήσουν μαζικές μεταναστεύσεις καθώς οι άνθρωποι θα
προσπαθούν να ξεφύγουν από την πείνα και τις συγκρούσεις για τη μείωση των
πόρων.
Απώλεια
ανθεκτικότητας και περισσότερες πανδημίες
«Αυτό
που κάναμε ως άνθρωποι είναι να απλοποιήσουμε ολόκληρο τον πλανήτη, ειδικά τα
οικοσυστήματα παραγωγής, σε τέτοιο βαθμό που έχουν γίνει ευάλωτα», δήλωσε ο
Carl Folke, ένας διεπιστημονικός περιβαλλοντικός επιστήμονας και ιδρυτής του
Stockholm Resilience Center for Research on the βιωσιμότητας.
«Η
ανθεκτικότητα αποκαλείται συχνά η επιστήμη της έκπληξης. Εάν ζείτε με πολύ
σταθερές συνθήκες και όλα είναι προβλέψιμα, δεν χρειάζεστε αυτό το ρυθμιστικό
της βιοποικιλότητας. Αλλά αν ζείτε σε πιο ταραγμένους καιρούς με πιο
απρόβλεπτες καταστάσεις, αυτό το είδος του χαρτοφυλακίου επιλογών γίνεται
εξαιρετικά σημαντικό», λέει ο Folke.
Οι
ερευνητές έχουν επίσης προειδοποιήσει ότι η απώλεια της βιοποικιλότητας θα
μπορούσε να οδηγήσει σε αυξημένο κίνδυνο πανδημιών καθώς άγρια ζώα και άνθρωποι
έρχονται σε στενότερη επαφή μέσω του κατακερματισμού των οικοτόπων και της
διαταραχής των φυσικών συστημάτων.
Το
συχνά αναφερόμενο παράδειγμα του Έμπολα το 2014 στη Δυτική Αφρική, που
πιστεύεται ότι προκλήθηκε από παιδιά που έπαιζαν σε ένα κούφιο δέντρο γεμάτο
νυχτερίδες είναι ενδεικτικό. Αν και η προέλευση του COVID είναι ακόμα ασαφής,
τα αποτελέσματα ορισμένων επιστημονικών μελετών τον συνδέουν με άγριες
νυχτερίδες.
Μια
θεμελιώδης απώλεια της κληρονομιάς, του άυλου πολιτισμού
Αυτές
οι επιπτώσεις είναι μόνο εκείνες που μπορούν να ποσοτικοποιηθούν. Για πολλούς
οικολόγους και επιστήμονες, η εξαφάνιση ειδών μοιάζει με βανδαλισμό. Οι πιο
τραγικές απώλειες θα μπορούσαν να είναι αυτές που δεν μπορούμε καν να δούμε.
«Σκεφτείτε
τις συνέπειες μιας εξαφάνισης όπως το κάψιμο μιας γκαλερί τέχνης. Σκέφτεστε την
άυλη απώλεια της Παγκόσμιας Κληρονομιάς», δήλωσε ο Thomas Brooks, ο επικεφαλής
επιστήμονας στη Διεθνή Ένωση για τη Διατήρηση της Φύσης (IUCN).
«Θυμηθείτε,
κάθε μεμονωμένο είδος είναι προϊόν εκατομμυρίων ετών εξέλιξης. Η ανθρωπότητα
είναι μέρος του πλανήτη. Όλα τα είδη μαζί είναι ολόκληρος ο πλανήτης»,
συνέχισε.
Μπορεί
να αντιστραφεί η απώλεια ειδών;
Παρά
αυτές τις καταστροφικές προβλέψεις, υπάρχει κάποιος λόγος για αισιοδοξία. Αν οι
άνθρωποι κάνουν κάτι.
«Υπάρχουν
μερικές φορές ανυπέρβλητες δυνατότητες για τη διατήρηση της ζωής στη γη. Από
την άλλη πλευρά, υπάρχουν επίσης πάρα πολλές εμπνευσμένες ιστορίες επιτυχίας
και παραδείγματα περιπτώσεων όπου οι άνθρωποι μπόρεσαν να ανατρέψουν την
παλίρροια. Με ενέργειες που επιτρέπουν την κάμψη της καμπύλης ή τις τάσεις να
πάνε προς τη σωστή κατεύθυνση», λέει ο Brooks.
Η
έρευνα δείχνει ότι οι προσπάθειες διατήρησης έχουν αποτέλεσμα. Μια πρόσφατη
μελέτη διαπίστωσε ότι αν δεν υπήρχαν παρεμβάσεις διατήρησης, οι απώλειες θα
ήταν τρεις έως τέσσερις φορές χειρότερες από το 1993 μέχρι σήμερα.
Η
κλιμάκωση των επιτυχημένων ιστοριών διατήρησης — όπως η επανεισαγωγή κάστορων
στην Ευρώπη — φαίνεται να είναι ένα βασικό όπλο στη μάχη κατά της απώλειας της
βιοποικιλότητας.
Η
Elizabeth L. Bennett, αντιπρόεδρος της Wildlife Conservation Society για τη
διατήρηση των ειδών, είναι ανένδοτη ότι η ανάπτυξη μεγάλων περιοχών διατήρησης
μπορεί να κάνει σημαντική διαφορά στη βιοποικιλότητα.
«Αν
είναι στις σωστές θέσεις και πολύ καλά σχεδιασμένες και πολύ καλά
διαχειριζόμενες, τότε σίγουρα θα βοηθήσει πολύ», είπε.
Ως
πρώτο βήμα προς αυτόν τον στόχο, η Wildlife Conservation Society πιέζει για την
υιοθέτηση της συμφωνίας «30 με 30» στη Σύμβαση του Κουνμίνγκ για τη
Βιοποικιλότητα (COP15) την άνοιξη, στην οποία το 30% των εδαφών και των
θαλασσών θα τεθούν υπό προστασία έως το 2030 — περίπου διπλάσιο από αυτό που
έχει ο κόσμος τώρα.
Η
επίτευξη αυτού θα ήταν μια καλή αρχή, αλλά οι όποιες συμφωνίες συναφθούν στο
COP15 θα είναι μόνο η αρχή ενός μεγάλου ταξιδιού.