Τρεις ελληνικές αρχαιότητες επιστρέφουν από το Μουσείο MichaelCarlos του Πανεπιστημίου του Emory στην Ατλάντα των ΗΠΑ, αλλά ενώ πρόκειται για διαπιστωμένα αντικείμενα αρχαιοκαπηλείας, το ελληνικό κράτος προχώρησε σε πολιτιστική συμφωνία με το μουσείο που τα κατείχε, στην οποία περιλαμβάνονται περιοδικές εκθέσεις και δανεισμός αρχαιοτήτων, αλλά ακόμη και ανασκαφές στην Ελλάδα του Πανεπιστημίου – «ομπρέλα» του μουσείου.
Ειδικότερα, όπως ενημερώνει το υπουργείο Πολιτισμού, οι
αρχαιότητες προέρχονται από την Κρήτη, την Ήπειρο και την Αττική και είναι
προϊόντα λαθρανασκαφών που διακινήθηκαν από κυκλώματα αρχαιοκαπήλων και έχουν
εξήχθησαν παράνομα από την Ελλάδα, πριν καταλήξουν στο Μουσείο Carlos.
Πρόκειται για:
Πήλινη μινωική
λάρνακα του τύπου του λουτήρα, με διακόσμηση ψαριών στο εσωτερικό και
στυλιζαρισμένου χταποδιού στο εξωτερικό που χρονολογείται στον 14ο αι. π.Χ.
Μαρμάρινο
άγαλμα νεαρής γυναικείας μορφής, που στηρίζεται, με τον αριστερό της αγκώνα, σε
υψηλό κορμό δένδρου και χρονολογείται στον 2ο αι. π.Χ. και
Μαρμάρινη
ανδρική ιματιοφόρα μορφή καθισμένη σε δίφρο, προερχόμενη από τον ανάγλυφο
διάκοσμο αττικού επιτύμβιου ναΐσκου του τρίτου τέταρτου του 4ου αι. π.Χ.
ΠΗΓΗ:ΥΠΠΟ
Η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη ανέφερε, μεταξύ άλλων,
ότι «από το 2007, όταν περιήλθαν σε γνώση των αρμοδίων Υπηρεσιών του Υπουργείου
Πολιτισμού στοιχεία, που αμφισβητούσαν την νομιμότητα της απόκτησης από το
Μουσείο της μινωϊκής λάρνακας και του αγάλματος της γυναικείας μορφής, άρχισαν
οι επαφές των δύο πλευρών για την επιστροφή τους».
«Το 2021, προστέθηκε μία ακόμη αρχαιότητα, η μαρμάρινη
ανδρική μορφή, καθώς τα στελέχη της Διεύθυνσης Τεκμηρίωσης και Προστασίας
Πολιτιστικών Αγαθών εντόπισαν στοιχεία για την παράνομη διακίνησή της.
Εκτός από τις πολαρόιντ φωτογραφίες των αντικειμένων
αυτών σε προσωρινούς χώρους αποθήκευσης, που διέθεταν οι ελληνικές αρχές,
συγκεντρώθηκαν και άλλα αποδεικτικά στοιχεία, όπως οι δικαστικές αποφάσεις των
ελληνικών δικαστηρίων, που αποφαίνονταν ότι η μαρμάρινη ανδρική μορφή ήταν
προϊόν παράνομης ιδιοποίησης και παράνομης εξαγωγής, στοιχεία από δικογραφίες
που τεκμηρίωναν ότι το γυναικείο άγαλμα είχε προέλθει από παράνομη ανασκαφή
στην περιοχή της Ηπείρου και έγγραφα και φωτογραφίες που αποδείκνυαν την
παράνομη διακίνηση της μινωικής λάρνακας
»Όπως σε όλες τις περιπτώσεις διεκδικήσεων, και αφού
πλέον το Ελληνικό Υπουργείο Πολιτισμού διέθετε όχι ενδείξεις, αλλά ισχυρές
αποδείξεις, απέστειλε την πλήρη τεκμηρίωση και υπέβαλε δια των διπλωματικών
αρχών επίσημο αίτημα επαναπατρισμού τους το 2021.».
Παρά το γεγονός ότι από το 2007 η Ελλάδα ζήτησε πίσω τα
κλεμμένα αρχαία αντικείμενα, με
αποδείξεις, η απάντηση του Μουσείου ήταν ότι είχε ελέγξει την προέλευση των
αντικειμένων, πριν τα αποκτήσει, και «δεν είχε προκύψει καμία αμφισβήτηση».
Σύμφωνα με το υπουργείο Πολιτισμού, μέχρι το 2020,
συνεχίζονταν άτυπες επαφές των δύο πλευρών, χωρίς ωστόσο να υπάρξει κάποια
ουσιαστική πρόοδος.
Το 2021 μετά την αποστολή νέας επίσημης επιστολής του
Υπουργείου Πολιτισμού προς το Μουσείο και σειρά επαφών με τις διπλωματικές
αρχές της χώρας, επανεκκίνησε ο διάλογος.
Η αρμόδια Διεύθυνση Τεκμηρίωσης και Προστασίας
Πολιτιστικών Αγαθών του ΥΠΠΟ αναζήτησε και αξιολόγησε, εκ νέου, όλα τα στοιχεία
τεκμηρίωσης της ελληνικής διεκδίκησης.
Με την συνδρομή του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους
απέκτησε πρόσβαση σε παλιές δικογραφίες και συγκέντρωσε στοιχεία που
αποδείκνυαν, πέραν πάσης αμφιβολίας, την παράνομη διακίνηση του γυναικείου
αγάλματος από την περιοχή της Ηπείρου και ειδικότερα την Δωδώνη, ενώ μέσω
αιτημάτων δικαστικής συνδρομής, προς τις ιταλικές αρχές, αναζήτησε φωτογραφικό
υλικό και έγγραφα από το κατασχεθέν αρχείο Μπεκίνα που αποδείκνυαν την παράνομη
διακίνηση της μινωϊκής λάρνακας.
Για τον πίθο υπήρχαν, στην διάθεση της Υπηρεσίας,
φωτογραφίες από το αρχείο Μπεκίνα, καθώς και πραγματογνωμοσύνες ειδικών
επιτροπών που είχαν ταυτίσει το αντικείμενο με αυτό που βρίσκεται στο Μουσείο
Carlos.
Ωστόσο διατυπώθηκαν αμφιβολίες για την προέλευσή του από
τη Ελλάδα.
Η επισταμένη έρευνα της ΔΤΠΠΑ οδήγησε, το Νοέμβριο του
2021, και στην ταύτιση της μαρμάρινης ανδρικής μορφής, από επιτύμβιο ναίσκο,
στις συλλογές του Μουσείου με αντικείμενο που απεικονιζόταν σε πολαρόιντ
φωτογραφίες στο αρχείο Μπεκίνα. Το αντικείμενο αυτό, μάλιστα, περιλαμβάνεται
και στον κατάλογο των αντικειμένων για τα οποία έχει αποφανθεί τελεσίδικα και
αμετάκλητα η ελληνική δικαιοσύνη, στο πλαίσιο ποινικής υπόθεσης, ως προϊόν
υπεξαίρεσης από την Ελλάδα.
Τον Απρίλιο του 2022, κατατέθηκε ο φάκελος, με όλη την τεκμηρίωση,
στην Ελληνική Πρεσβεία στην Ουάσιγκτον και ξεκίνησε -με την διαμεσολάβηση του
Προξένου της Ελλάδας στην Ατλάντα- νέος κύκλος επαφών μεταξύ των εκπροσώπων του
Μουσείου και του Υπουργείο Πολιτισμού. Τον Απρίλιο του 2023, πραγματοποιήθηκε
επίσκεψη του HenryKim, διευθυντή του Μουσείου, και συνεργατών του στην Αθήνα,
για να συζητηθούν όλα τα επιστημονικά και νομικά επιχειρήματα της ελληνικής
πλευράς.
Tον Ιούνιο του 2023, το Μουσείο Carlos γνωστοποίησε στο
ΥΠΠΟ, δια των διπλωματικών αρχών, την πρόθεση του Διοικητικού Συμβουλίου του
Πανεπιστημίου του Emory να επιστραφούν τα τρία αντικείμενα, για τα οποία
υπήρχαν αδιάσειστες αποδείξεις, στην Ελλάδα.
Παράλληλα, δήλωσε τη βούληση του Μουσείου να συνεργαστεί
στενά με τις υπηρεσίες του ΥΠΠΟ, ώστε να προχωρήσει στον έλεγχο νομιμότητας
προέλευσης και των άλλων ελληνικών αρχαιοτήτων της Συλλογής. Ειδικά για τον
πίθο θα συνεχιστεί η προσπάθεια εξεύρεσης και άλλων στοιχείων από την ελληνική
πλευρά.
Παρά το γεγονός, λοιπόν, ότι το εν λόγω μουσείο ήταν
κλεπταποδόχος και μάλιστα αρνούνταν επί περίπου 18 χρόνια να τα επιστρέψει, το
ελληνικό κράτος προχώρησε σε συμφωνία πολιτιστικής συνεργασίας μαζί του, στο
πλαίσιο της λογικής του «ανταλλάγματος», η οποία περιλαμβάνει περιοδικές
εκθέσεις και δανεισμούς αρχαιοτήτων, ώστε «να προβληθεί ο ελληνικός
πολιτισμός», όπως υποστήριξε η υπουργός.
Μάλιστα, ο αντιπρύτανης του Πανεπιστημίου
EmoryΔρRaviBellamkonda δήλωσε, ότι «η υπογραφείσα συμφωνία δίνει την ευκαιρία
συνεργασίας με τα ελληνικά μουσεία αλλά και ευκαιρίες για τους φοιτητές και
καθηγητές του πανεπιστημίου που διενεργούν αρχαιολογικές ανασκαφές στη
Σαμοθράκη και στην Αρχαία Αγορά».
Τα αρχαία επιστρέφουν άμεσα στην Ελλάδα και θα
παρουσιαστούν στο κοινό, πριν καταλήξουν στα μουσεία των περιοχών, από τις
οποίες προέρχονται.