Τα ποσοστά των ανθρώπων κάτω των πενήντα που υποφέρουν από καρκίνο έχουν αυξηθεί για πάνω από δώδεκα μορφές της νόσου. Η κατάσταση διαφέρει από χώρα σε χώρα και από καρκίνο σε καρκίνο, ωστόσο μελέτες που βασίζονται σε παγκόσμια δεδομένα προβλέπουν ότι ο αριθμός των πρώιμων καρκίνων θα αυξηθεί κατά περίπου 30% μεταξύ 2019 και 2030 σύμφωνα με άρθρο του Nature. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, ο καρκίνος του παχέος εντέρου, ο οποίος συνήθως πλήττει άνδρες άνω των 60 ετών, έχει γίνει η κύρια αιτία θανάτου σε άνδρες κάτω των 50. Στις νέες γυναίκες, αποτελεί τη δεύτερη αιτία θανάτου από καρκίνο.
Οι ερευνητές που προσπαθούν να εξηγήσουν τις αιτίες της
αύξησης των ποσοστών θεωρούν ότι η παχυσαρκία και οι προληπτικοί έλεγχοι για
καρκίνο δεν εξηγούν πλήρως την άνοδο αυτή. Κάποιοι επιστήμονες αναζητούν
απαντήσεις στο μικροβίωμα του εντέρου ή στο γονιδίωμα των ίδιων των όγκων.
Ωστόσο πολλοί πιστεύουν ότι οι απαντήσεις βρίσκονται σε μελέτες που
παρακολουθούν τη ζωή και την υγεία παιδιών που γεννήθηκαν πριν από μισό αιώνα.
Σύμφωνα με την Sonia Kupfer, γαστρεντερολόγο στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο, «φαίνεται
να είναι ένας συνδυασμός πολλών διαφορετικών παραγόντων».
Καρκίνος και κοινωνικές ανισότητες
Σε ορισμένες χώρες, συμπεριλαμβανομένων των Ηνωμένων
Πολιτειών, οι θάνατοι που οφείλονται στον καρκίνο μειώνονται χάρη στον
προληπτικό έλεγχο, τη μείωση του καπνίσματος και τις νέες θεραπευτικές
επιλογές. Σε παγκόσμιο επίπεδο, ωστόσο, ο καρκίνος βρίσκεται σε άνοδο. Οι
πρώιμοι καρκίνοι – εκείνοι, δηλαδή, που εμφανίζονται σε ηλικίες κάτω των 50
ετών – εξακολουθούν να αντιπροσωπεύουν ένα μικρό ποσοστό του συνόλου, αλλά τα
ποσοστά τους αυξάνονται. Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με την αύξηση του
πληθυσμού της γης, σημαίνει ότι ανάμεσα στο 1990 και το 2019 ο αριθμός των
θανάτων από πρώιμους καρκινους έχει αυξηθεί κατά σχεδόν 28% σε παγκόσμιο
επίπεδο. Σύμφωνα με τους επιστήμονες θα μπορούσαν να αυξηθούν και τα ποσοστά
της θνησιμότητας σε όλο τον κόσμο.
Συχνά, οι πρώιμοι καρκίνοι σχετίζονται με το πεπτικό
σύστημα, ιδιαίτερα με αυτούς του παχέος εντέρου, του παγκρέατος και του
στομάχου. Ωστόσο και άλλοι καρκίνοι όπως του μαστού και του προστάτη,
βρίσκονται επίσης σε άνοδο. Από τα μέσα της δεκαετίας του 1990, ο καρκίνος της
μήτρας αυξάνεται κατά 2% κάθε χρόνο σε γυναίκες κάτω των 50 ετών στις Ηνωμένες
Πολιτείες. Ο πρώιμος καρκίνος του μαστού σημείωσε αύξηση κατά 3,8% ετησίως από
το 2016 έως το 2019.
Οι πρώιμοι καρκίνοι στις Ηνωμένες Πολιτείες αυξήθηκαν
περισσότερο στις νέες γυναίκες από ό,τι στους άνδρες. Το ίδιο και στους
ισπανόφωνους από ό,τι στους μη ισπανόφωνους λευκούς. Τα ποσοστά καρκίνου του
παχέος εντέρου στους νέους αυξάνονται ταχύτερα στους Ινδιάνους και τους
ιθαγενείς της Αλάσκας από ό,τι στους λευκούς. Οι αφροαμερικανοί με πρώιμο
καρκίνο του παχέος εντέρου είναι πιθανότερο να διαγνωστούν σε νεαρότερη ηλικία
και σε πιο προχωρημένο στάδιο από ό,τι οι λευκοί.
«Είναι πιθανό οι κοινωνικές ανισότητες να παίζουν
καθοριστικό ρόλο στα ποσοστά των πρώιμων
καρκίνων», λέει η Kupfer. Τέτοιοι καθοριστικοί παράγοντες είναι η
πρόσβαση σε υγιεινή διατροφή, ο τρόπος ζωής και ο συστημικός ρατσισμός.
National Cancer Institute / Unsplash
Η μετατόπιση του καρκίνου σε νεαρότερες ηλικίες έχει
οδηγήσει στην ανάγκη για προληπτικό
έλεγχο νωρίτερα στη ζωή. Από το 2018, η Αμερικανική Αντικαρκινική Εταιρεία
συστήνει ο έλεγχος για τον καρκίνο του παχέος εντέρου από την ηλικία των 45
ετών, αντί των 50.
Γενετικοί παράγοντες
Για την αύξηση των κρουσμάτων καρκίνων του γαστρεντερικού
σε πολλές χώρες ενοχοποιούνται οι διατροφικές αλλαγές, η παχυσαρκία καθώς και η
κατανάλωση επεξεργασμένων τροφίμων και αλκοόλ.
Όμως οι στατιστικές αναλύσεις δείχνουν ότι οι παράγοντες αυτοί δεν
αρκούν για να εξηγήσουν την πλήρη εικόνα, υπογραμμίζει ο Daniel Huang,
ηπατολόγος στο Εθνικό Πανεπιστήμιο της Σιγκαπούρης. «Πολλοί υποθέτουν ότι
παράγοντες όπως η παχυσαρκία και η κατανάλωση αλκοόλ μπορεί να εξηγούν ορισμένα
από τα ευρήματά μας», λέει. «Αλλά
χρειάζεται καλύτερη ανάλυση των δεδομένων».
Σε αυτό συνηγορούν και οι εμπειρίες που περιγράφουν στο
Nature κλινικοί γιατροί: πολλοί από τους νέους ασθενείς τους ήταν γυμνασμένοι
και φαινομενικά υγιείς, με λίγους παράγοντες κινδύνου για καρκίνο. Μια 32χρονη
ασθενής της Cathy Eng, ογκολόγου στο Ιατρικό Κέντρο του Πανεπιστημίου
Vanderbilt ετοιμαζόταν να πάρει μέρος σε μαραθώνιο. Οι γιατροί είχαν αποφανθεί
ότι το αίμα στα κόπρανά της οφειλόταν σε σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου που είχε
προκληθεί από την έντονη προπόνηση. «Ήταν απολύτως υγιής», λέει η Eng. «Κανείς
δεν φανταζόταν ότι πάνω από το μισό ήπαρ της είχε όγκο».
Σημαντικά κέντρα έρευνας για τον καρκίνο, όπως το Εθνικό
Ινστιτούτο Καρκίνου των ΗΠΑ και το Βρετανικό Ινστιτούτο Έρευνας για τον
Καρκίνο, υποστηρίζουν προγράμματα για την εξεύρεση και άλλων παραγόντων που
συμβάλλουν στην πρώιμη εμφάνιση της νόσου. Μια τέτοια προσέγγιση είναι η
αναζήτηση γενετικών χαρακτηριστικών σε όγκους που αναπτύσσονται σε νέους, τα
οποία τους διαφοροποιούν από τους όγκους σε μεγαλύτερες ηλικίες. Ο παθολόγος
Shuji Ogino της Ιατρικής Σχολής του Χάρβαρντ και οι συνεργάτες του βρήκαν
κάποια πιθανά γενετικά χαρακτηριστικά σε επιθετικούς πρώιμους καρκίνους. Για
παράδειγμα, οι επιθετικοί όγκοι είναι μερικές φορές ιδιαίτερα επιδέξιοι στο να
καταστέλλουν τις ανοσολογικές αντιδράσεις του οργανισμού, και η ομάδα του Ogino
έχει βρει τέτοιες ενδείξεις ανοσολογικής απόκρισης σε πρώιμους καρκινικούς
όγκους.
Οι ερευνητές έχουν επίσης εξετάσει τους μικροοργανισμούς
που κατοικούν στο ανθρώπινο σώμα. Διαταραχές στη σύνθεση του μικροβιώματος,
όπως αυτές που προκαλούνται από τις διατροφικές αλλαγές ή τα αντιβιοτικά, έχουν
συνδεθεί με φλεγμονές και αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης διαφόρων ασθενειών,
συμπεριλαμβανομένων και ορισμένων μορφών καρκίνου. Το κατά πόσον υπάρχει σχέση
μεταξύ του μικροβιώματος και των πρώιμων καρκίνων είναι ακόμη υπό συζήτηση.
Είναι νωρίς ακόμη για συμπεράσματα και δύσκολο να συγκεντρωθούν μακροπρόθεσμα
δεδομένα, επισημαίνει στο Nature ο Christopher Lieu, ογκολόγος στο Κέντρο
Καρκίνου του Πανεπιστημίου του Κολοράντο. «Οι παράγοντες που επηρεάζουν το
μικροβίωμα είναι πάρα πολλοί», λέει. «Ζητάμε από τους ασθενείς να θυμηθούν τι
έτρωγαν όταν ήταν παιδιά, και εγώ με το ζόρι θυμάμαι τι έφαγα για πρωινό».
Εξετάζοντας το παρελθόν
Η αύξηση των σχετικών μελετών θα μπορούσε να βοηθήσει. Η
Eng τρέχει ένα πρόγραμμα που μελετά τη σχέση ανάμεσα στη σύνθεση του
μικροβιώματος και την εμφάνιση καρκίνου σε νεαρή ηλικία. Σχεδιάζει να συνδυάσει
τα δεδομένα της με αυτά των συνεργατών της στην Αφρική, την Ευρώπη και τη Νότια
Αμερική. Επειδή ο αριθμός των περιπτώσεων πρώιμου καρκίνου είναι ακόμη σχετικά
μικρός, είναι σημαντικό να υπάρχει συντονισμός σε διεθνές επίπεδο, αναφέρει η
Kimmie Ng, διευθύντρια του Κέντρου Καρκίνου του Παχέος Εντέρου σε νεαρή ηλικία
στο Ινστιτούτο Καρκίνου Dana-Farber στη Βοστώνη.
Μια άλλη προσέγγιση είναι να εξεταστούν προσεκτικά οι
διαφορές μεταξύ των χωρών. Για παράδειγμα, η Ιαπωνία και η Νότια Κορέα είναι
γεωγραφικά και οικονομικά κοντά. Όμως ο πρώιμος καρκίνος του παχέος εντέρου
αυξάνεται με ταχύτερο ρυθμό στη Νότια Κορέα απ’ ό,τι στην Ιαπωνία, επισημαίνει
ο Tomotaka Ugai, επιδημιολόγος στην Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ.
National Cancer Institute / Unsplash
Η συλλογή δεδομένων σχετικά με τον καρκίνο σε ορισμένες
χώρες είναι ελλιπής και δύσκολη. Στη Νότια Αφρική, μόνο το 16% του πληθυσμού
που έχει ιατρική ασφάλιση συμπεριλαμβάνεται στις στατιστικές, αναφέρει η Boitumelo Ramasodi, περιφερειακή διευθύντρια
για τη Νότια Αφρική στην Παγκόσμια Ένωση για τον Καρκίνο του Παχέος Εντέρου.
Όσοι δεν έχουν ασφάλιση δεν υπολογίζονται. Για πολλούς ο καρκίνος θεωρείται
ασθένεια των λευκών αναφέρει η Ramasodi, που αρχικά δυσκολεύτηκε να κατανοήσει
τη δική της διάγνωση με όγκο του παχέος εντέρου σε ηλικία 44 ετών. «Οι μαύροι
άνθρωποι δεν παθαίνουν καρκίνο», σκέφτηκε τότε. «Είμαι νέα, είμαι μαύρη, γιατί
να έχω καρκίνο;».
Οι επιστήμονες πρέπει, επίσης, να ερευνήσουν παλαιότερα
δεδομένα για να κατανοήσουν την αύξηση των πρώιμων καρκίνων. Η έρευνα έχει δείξει
ότι οι καρκίνοι μπορεί να εμφανιστούν πολλά χρόνια μετά την έκθεση σε
καρκινογόνες ουσίες όπως ο αμίαντος ή το τσιγάρο. Για να αποδειχθεί αυτό, οι
ερευνητές χρειάζονται δεδομένα 40 με 60 ετών από χιλιάδες ανθρώπους επισημάνει
στο Nature η επιδημιολόγος Barbara Cohn στο Ινστιτούτο Δημόσιας Υγείας στο
Όκλαντ. Η Cohn διευθύνει μια ασυνήθιστη τράπεζα δεδομένων και δειγμάτων αίματος
που έχουν συλλεχθεί από περίπου 20.000 μέλλουσες μητέρες από το 1959. Οι
επιστήμονες έχουν παρακολουθήσει πολλές από τις συμμετέχουσες και τα παιδιά
τους. Έχουν ανακαλύψει μια πιθανή σχέση μεταξύ του πρώιμου καρκίνου του παχέος
εντέρου και της προγεννητικής έκθεσης σε μια συγκεκριμένη μορφή προγεστερόνης
για την πρόληψη του πρόωρου τοκετού.
Πηγή: unsplash.com
Πιο ενημερωμένοι
Μελέτες που παρακολουθούν άτομα από το προγεννητικό
στάδιο έως την ενηλικίωση αποτελούν πρόκληση για τους επιστήμονες. Ιδανικά μια
μελέτη θα συμπεριλάμβανε χιλιάδες μέλλουσες μητέρες από διάφορες χώρες, θα
συνέλεγε δεδομένα και δείγματα αίματος, σάλιου και ούρων και στη συνέχεια θα
τις παρακολουθούσε για δεκαετίες, λέει ο Ogino. Μια ομάδα που χρηματοδοτείται
από το Βρετανικό Ινστιτούτο Έρευνας για τον Καρκίνο, το Εθνικό Ινστιτούτο
Καρκίνου των ΗΠΑ και άλλους φορείς πρόκειται να αναλύσει δεδομένα από τις Ηνωμένες
Πολιτείες, το Μεξικό και διάφορες ευρωπαϊκές χώρες, για να αναζητήσει
περιβαλλοντικές επιδράσεις και άλλους πιθανούς παράγοντες που επηρεάζουν την
πρώιμη εμφάνιση καρκίνου. Οι Murphy και Cohn ελπίζουν να ενσωματώσουν δεδομένα
που συλλέγονται και από τους πατέρες και να προχωρήσουν σε ανάλυση δειγμάτων
αίματος για να βρουν χημικές ουσίες στις οποίες μπορεί να εκτέθηκαν τα έμβρυα
στη μήτρα.
Προς το παρόν, είναι σημαντικό για τους γιατρούς να
μοιράζονται τα δεδομένα σχετικά με τους πρώιμους καρκίνους και να παρακολουθούν
τους ασθενείς τους ακόμη και μετά την ολοκλήρωση της θεραπείας τους, για να
μάθουν περισσότερα σχετικά με τον καλύτερο τρόπο αντιμετώπισής τους, λέει η
Irit Ben-Aharon, ογκολόγος στο Rambam Health Care Campus στο Ισραήλ. Η θεραπεία
του καρκίνου σε νέους ανθρώπους μπορεί να έχει επιπτώσεις: ορισμένα
αντικαρκινικά φάρμακα μπορεί να προκαλέσουν καρδιαγγειακά προβλήματα ή ακόμη
και δευτερογενείς καρκίνους χρόνια μετά τη θεραπεία, κάτι που για ένα νέο άτομο
είναι ακόμη πιο ανησυχητικό, επισημαίνει.
Οι νέες γυναίκες μπορεί, επίσης, να είναι έγκυοι κατά τη
στιγμή της διάγνωσης ή να προβληματίζονται για τις επιπτώσεις των
αντικαρκινικών φαρμάκων στη γονιμότητά. Επίσης είναι πιθανό να ανησυχούν για το
αν θα τους προκαλέσουν κάποια γνωστική βλάβη που μακροπρόθεσμα θα μπορούσε να
εμποδίσει την ικανότητά τους να εργαστούν.
Ωστόσο αρκετά έχουν αλλάξει τα τελευταία χρόνια. Οι
ενημερωτικές εκστρατείες στοχεύουν όλο και σε νεότερα ακροατήρια. Οι άνθρωποι
με πρώιμο καρκίνο είναι πλέον πιο ενημερωμένοι και συχνά αναζητούν δεύτερη
γνώμη όταν οι γιατροί απορρίπτουν τα συμπτώματά τους. Αυτό σημαίνει ότι οι
γιατροί εντοπίζουν συχνότερα τους πρώιμους καρκίνους πριν εξαπλωθούν και γίνει
πιο δύσκολη η θεραπεία τους.