Με αφορμή τη μαύρη επέτειο της 21ης Απριλίου, το tvxs αναδημοσιεύει την μαρτυρία του Φίλιπς Τάλμποτ, πρέσβη των ΗΠΑ στην Αθήνα, που περιλαμβάνεται στο βιβλίο του Στέλιου Κούλογλου «Μαρτυρίες για τη δικτατορία και την Αντίσταση» (εκδ.Εστία) .
Ο Φίλιπς Τάλμποτ είχε μιλήσει αποκλειστικά στον Στέλιο Κούλογλου στο ντοκιμαντέρ «Το λάθος πραξικόπημα» που προσφέρει το Tvxs στους συνδρομητές του αυτό το σαββατοκύριακο 19-20 Απριλίου.
Υπήρξα ο πρώτος αξιωματούχος της πρεσβείας των ΗΠΑ που ενημερώθηκε μετά τα μεσάνυχτα για το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου. Με ενημέρωσαν ότι ήθελε να με δει ένας νεαρός, ανηψιός του πρωθυπουργού. Ζήτησα να τον οδηγήσουν στη βιβλιοθήκη για να τον δω. Είπε ότι στρατιωτικοί εισέβαλαν στο σπίτι τού θείου του με το πρόσχημα ότι ήθελε να τον δει ο Βασιλιάς. Τους ρώτησε γιατί δεν είχε τηλεφωνήσει ο Βασιλιάς, τότε. Τηλεφώνησα στον πρωθυπουργό και δεν πήρα απάντηση, τα τηλέφωνα είχαν κοπεί. Επειδή είχα εργασθεί σε εφημερίδες στο παρελθόν, πήρα κάποια ρίσκα που δεν παίρνουν συνήθως οι πρέσβεις. Ντύθηκα και του ζήτησα να με οδηγήσει στην οικία Κανελλόπουλου, θα ακολουθούσα με το αμάξι μου. Του είπα αν δω ανωμαλίες, θα κάνω στροφή και θα φύγω. Φτάνοντας στην οικία μίλησα με την κ. Κανελλοπούλου η οποία περιέγραψε τα όσα είχε δει. ‘Ηταν τρομακρατημένη, δεν ήξερε πού είναι ο σύζυγός της. Φοβότανήθηκε ότι αυτοί που εισέβαλαν ήταν κομμουνιστές.
Επέστρεψα στην πρεσβεία. Εκείνη την ώρα υπήρχε ένας σκοπός κι ένας τηλεφωνητής. Τα τηλέφωνα ήταν κομμένα και δεν μπορούσα να επικοινωνήσω με τους διπλωμάτες μου στην Αθήνααξιωματούχους. ‘Εστειλα μήνυμα στην Ουάσινγκτον,και τα ακολούθησαν κι άλλα. Τα χαράματα πια ήρθαν ένας-δυο αξιωματούχοι που είχαν ειδοποιηθεί τηλεφωνικώς από την Ουάσινγκτον γιατί στο Ψυχικό δεν είχαν κόψει τα τηλέφωνα. Το δικό μου μήνυμα το είχε λάβει ο Νταν Μπρούστερ ο οποίος γνώριζε καλά την Ελλάδα. Αυτός, μην μπορώντας να επικοινωνήσει μαζί μου, είχε την εξυπνάδα να τηλεφωνήσει στα σπίτια των Αμερικανών αξιωματούχων σκεπτόμενος ότι στα προάστια οι γραμμές θα λειτουργούσαν.
Αιφνιαδιάστηκα από το πραξικόπημα. Ποτέ δεν κατάλαβα πώς γίνεται να μην ήξερε η CIA για το πραξικόπημα. Ο Σταθμάρχης της CIA ήρθε τελευταίος στην πρεσβεία. Δεν είχε ενημερωθεί τόσο γρήγορα όσο κάποιοι άλλοι από το προσωπικό. Είναι επομένως τεράστια αποτυχία της CIA το ότι δεν ήξερε για το πραξικόπημα στην Ελλάδα. Βέβαια, φήμες για πραξικόπημα ακούγαμε επί μήνες και εκφράζονταν ανησυχίες, καθώς πλησίαζαν οι εκλογές, ότι κάτι θα γινόταν. Είχα μιλήσει επ’αυτού πολλές φορές με τον Βασιλιά και, επί τη βάσει της συμμετοχής της Ελλάδας στο ΝΑΤΟ, τόνιζα την ανάγκη της χώρας να παραμείνει δημοκρατική. Του είχα επισημάνει το φόβο στρατιωτικού πραξικοπήματος. Επανήλθε αφού είχε συνομιλήσει με την στρατιωτική ηγεσία διαβεβαιώνοντάς με ότι καμία κίνηση δεν θα γινόταν πριν τις εκλογές της 28/5. Τους είχαν ταράξει οι δηλώσεις του Ανδρέα Παπανδρέου αλλά είχε διαβεβαιώσεις ότι οι εκλογές θα γίνονταν. Νομίζω ότι είχε πολύ καλά καταλάβει τη θέση μας ο Κωνσταντίνος. Η γραμμή της πρεσβείας ήταν να αντιταχθεί μεν, αλλά, να αποφασίσει ανάλογα με τις συνθήκες. Την πολιτική μας θα την αποφασίζαμε βάσει του αποτελέσματος των εκλογών.
Φίλιπς Τάμποτ. Πηγή Wikimedia Commons
Ήμουν πολύ επιφυλακτικός να χρηματοδοτήσω μερικούς συντηρητικούς υποψήφιους προκειμένου να μειωθεί το μέγεθος της νίκης Παπανδρέου, όπως πρότειναν ορισμένοι συνάδελφοί μου.(*). Και πάλι αυτό ήταν μέρος όλης της πολιτικής της μη ανάμιξής μας στην ελληνική πολιτική ζωή που ωρίμαζε μετά από τον τρομερό εμφύλιο πόλεμο. Κρίνοντας σήμερα τα πράγματα, βλέπουμε ότι ο «κίνδυνος Παπανδρέου» δεν ήταν όσο μεγάλος θεωρείτο. Ο Α. Παπανδρέου ήταν πολυσύνθετη προσωπικότητα. Είχε αποδεχθεί την αμερικανική υπηκοότητα, είχε διδάξει στις ΗΠΑ κι όταν επέστρεψε, άλλαξε εντελώς πολιτική. Δική μου θέση είναι ότι κάθε χώρα έχει τη διακυβέρνηση που της αξίζει. Είναι δική της απόφαση. Θα ήταν, όμως, εξαιρετικά ατυχές για την Ελλάδα να έχει κι άλλο στρατιωτικό πραξικόπημα. Είχε γίνει στη δεκαετία του ’30 και δεν θέλαμε να επαναληφθεί κάτι τέτοιο το ’60.
Οι δυτικοευρωπαϊκές χώρες, είχαν έως τη δεκαετία του 1960, λίγο ως πολύ ορθοποδήσει. Η Γερμανία, η Ιταλία είχαν σταθερές κυβερνήσεις. Εμείς πιστεύαμε ότι και η Ελλάδα βάδιζε προς τα εκεί, κι ότι ήταν καιρός να αναλάβει πλήρως τις ευθύνες της. Να αναπτύξει και να ωριμάσει τη Δημοκρατία. Αυτό προσπαθούσαμε να εμφυσήσουμε, όχι μέσω λόγων, αλλά μέσω ανεπισήμων συζητήσεων.
Επιδιώξαμε να έρθουμε σε επαφή με τον Βασιλιά την 21η Απριλίου για να μάθουμε πώς είχε η κατάσταση. Τον είδα το απόγευμα εκείνης της ημέρας και συζητήσαμε για το ότι όρκισε νέα κυβέρνηση. Είπε ότι το έκανε με δυσαρέσκεια, αλλά εκτιμούσε ότι σε άλλη περίπτωση, θα ξεσπούσε εμφύλιος στην Ελλάδα. Εφόσον αρχηγός της κυβέρνησης αυτής ήταν ο ίδιος, δεν υπήρχε στρατιωτικό πραξικόπημα, αλλά μάλλον μια νόμιμη κυβέρνηση την οποία κυοφόρησε το πραξικόπημα. ‘Ετσι φαινόταν έως τότε.
Κύριό μας μέλημα ήταν να δείξουμε τη δυσαρέσκειά μας που οι δημοκρατικές διαδικασίες είχαν βίαια ανατραπεί. Δεν θα πηγαίναμε ενάντια στις κινήσεις τού Βασιλιά ούτε, όμως, θα επιδιώκαμε σχέσεις με το νέο καθεστώς ωσότου αποσαφηνιζόταν η κατάσταση. Και για πολλές εβδομάδες μετά την 21η Απριλίου είχαμε περιορισμένες επαφές. Εγώ μίλησα με τους στρατιωτικούς, εκείνο το πρώτο βράδυ, για να μάθω ποιοι ήταν, και τίποτα περισσότερο. Κρατήσαμε πολύ συντηρητική στάση μετέπειτα, είχαμε ελάχιστες επαφές με την κυβέρνηση.
Το γεγονός που άλλαξε πολλά πράγματα και μαζί και τη στάση μας απέναντι στην Αθήνα ήταν ο Πόλεμος των Έξι Ημερών στη Μέση Ανατολή, το 1967. Βασικό μέλημα των ΗΠΑ, όταν ξέσπασε η σύρραξη, ήταν να απομακρύνει από εκεί τους Αμερικανούς πολίτες. Τα ξημερώματα εκείνης της ημέρας -στις 05:00- μου τηλεφώνησε ο ταξίαρχος Παττακός. Οι ΗΠΑ σκόπευαν να στείλουν χιλιάδες Αμερικανούς από τη Μέση Ανατολή στην Αθήνα. ‘Ηθελε να με ενημερώσει ότι θα είχαμε στη διάθεσή μας όσα δωμάτια ξενοδοχείων χρειαζόμασταν, ότι οι Αμερικανοί δεν θα θεωρούντο μετανάστες. Πράγμα πολύ σημαντικό για μας. Στις επόμενες 2-3 μέρες, φέραμε εδώ αρκετές χιλιάδες Αμερικανούς. Μετά από αυτό δεν ήταν πολύ εύκολο να κρατήσουμε αποστάσεις από την κυβέρνηση αυτή που είχε τη συναίνεση του Βασιλιά και η οποία μάς συμπαραστάθηκε σε μια κρίσιμη στιγμή.
Το βράδυ πριν το αντι-πραξικόπημα της 13ης Δεκεμβρίου 1967, είχαμε κληθεί σε ένα δείπνο στο οποίο θα παρευρισκόταν και το βασιλικό ζεύγος. Μας είχε ζητηθεί, μάλιστα, να μην καθυστερήσουμε. ‘Ηταν το βασιλικό ζεύγος, όμως, που καθυστέρησε. Κάθισαν σε έναν καναπέ κρατώντας ο ένας το χέρι του άλλου, πράγμα τρυφερό μεν, αλλά ασύνηθες έως τότε. Πολύ αργά το βράδυ κάλεσα τον Βασιλιά να πιει μαζί μας. Και ξαφνιάστηκε. Αργότερα σκέφτηκα, μήπως νόμιζαν ότι γνώριζα κάτι. Δεν ήξερα, απλώς η συμπεριφορά του με είχε ξενίσει. Με κάλεσε να πάω στο Τατόι, την άλλη μέρα, και πάλι -περιέργως- μου ζήτησε να είμαι εκεί στις 07:50. Πήγα. Φορούσε στρατιωτική στολή. Θα αναχωρούσε προς βορρά, αμέσως μόλις έφευγα εγώ, για να αναλάβει τη διοίκηση των εκεί στρατευμάτων και να δώσει τέλος στην άσχημη αυτή κατάσταση. Αυτή ήταν η τελευταία φορά που τον είδα στην Ελλάδα.
Το βράδυ του αποτυχημένου βασιλικού πραξικοπήματος, με κάλεσε ο Γ. Παπαδόπουλος θυμωμένος διότι είχα συνομιλήσει με τον Βασιλιά το πρωί. Είπα ότι εφοσόν ο Βασιλιάς ήταν ο αρχηγός του κράτους ήταν δικαίωμά μου να του μιλήσω ως πρέσβης. Είχε πολύ θυμώσει που ο Βασιλιάς είχε πάρει μία τέτοια πρωτοβουλία εναντίον του.