Μαργαρίτα Φράγκου
Πριν από λίγο καιρό συμπληρώθηκαν 33 χρόνια από ένα μικρό, σχεδόν ασήμαντο τότε γεγονός που έμελλε να αλλάξει την καθημερινή επικοινωνία δισεκατομμυρίων ανθρώπων.
Στις 3 Δεκεμβρίου 1992, ο μηχανικός Νιλ Πάπγουορθ έστειλε
από έναν υπολογιστή σε ένα κινητό τηλέφωνο το μήνυμα «Merry Christmas». Ήταν το
πρώτο SMS στην ιστορία. Δεν έλαβε ποτέ απάντηση επειδή τα κινητά της εποχής
μπορούσαν μόνο να λαμβάνουν μηνύματα, όχι να τα στέλνουν. Κανείς δεν μπορούσε
τότε να φανταστεί ότι, τρεις δεκαετίες αργότερα, τα σύντομα αυτά μηνύματα θα
συνέχιζαν να αποτελούν κρίσιμο κομμάτι της ψηφιακής μας ζωής.
Ακόμη πιο εντυπωσιακό είναι ότι τα SMS επιβίωσαν στην
εποχή του mobile internet, των social media και εφαρμογών όπως το WhatsApp. Πώς
μια τόσο περιορισμένη τεχνολογία έγινε παγκόσμιο φαινόμενο; Και γιατί, παρά την
«παλαιότητά» της, παραμένει αναντικατάστατη;
Ένα υπόδειγμα τεχνολογικής αρτιότητας
Για να κατανοήσουμε τα SMS, πρέπει να επιστρέψουμε στις
κινητές τηλεπικοινωνίες των αρχών της δεκαετίας του ’90. Όταν μιλούσαμε στο
τηλέφωνο, η φωνή καταλάμβανε το βασικό κανάλι επικοινωνίας. Παράλληλα, υπήρχαν
βοηθητικά κανάλια σηματοδότησης, τα οποία χρησιμοποιούνταν για λειτουργίες όπως
το κουδούνισμα της συσκευής ή ο έλεγχος της κάλυψης δικτύου.
Οι δημιουργοί του προτύπου GSM (2G) παρατήρησαν ότι αυτά
τα κανάλια δεν ήταν διαρκώς σε χρήση. Το SMS γεννήθηκε ακριβώς μέσα σε αυτό το
«κενό», ως ένα κλασικό παράδειγμα ευφυούς και αποδοτικής μηχανικής. Αυτή η
τεχνική επιλογή καθόρισε και το πιο γνωστό χαρακτηριστικό του: το όριο των 160
χαρακτήρων, που έδωσε και το όνομά του στο Short Message Service ( Υπηρεσία Σύντομων
Μηνυμάτων).
Μια επιτυχία που δεν είχε προβλεφθεί
Ίσως το πιο παράδοξο στοιχείο στην ιστορία των SMS είναι
ότι δεν σχεδιάστηκαν ποτέ για προσωπική επικοινωνία. Ο αρχικός τους σκοπός ήταν
καθαρά επαγγελματικός: τηλεμετρία και έλεγχος οχημάτων. Για παράδειγμα, ένα
φορτηγό θα μπορούσε να στέλνει αυτόματα τη θέση του ή μια μηχανή αυτόματης
πώλησης να ειδοποιεί ότι τελείωσαν τα αποθέματα. Με αυτή την έννοια, τα SMS
υπήρξαν πρόδρομος του Διαδικτύου.
Στα πρώτα χρόνια, πολλές εταιρείες κινητής τηλεφωνίας δεν
είχαν καν τρόπο να χρεώσουν τα SMS σε ιδιώτες. Η επιτυχία τους ήταν σχεδόν
αποκλειστικά αποτέλεσμα της χρήσης από τους ίδιους τους χρήστες. Ήταν
διακριτικά, ασύγχρονα και –τουλάχιστον αρχικά– φθηνότερα από μια τηλεφωνική
κλήση.
Ο περιορισμός των χαρακτήρων άλλαξε ακόμη και τον τρόπο
που γράφαμε. Η ανάγκη για οικονομία γέννησε μια νέα «γλώσσα»: συντομογραφίες,
εικονίδια φτιαγμένα από σημεία στίξης και ακραία συμπύκνωση νοημάτων. Το
φαινόμενο ήταν τόσο μαζικό, που σε χώρες όπως η Ελλάδα ή η Ισπανία τα δίκτυα
κατέρρεαν κάθε παραμονή Πρωτοχρονιάς, καθώς εκατομμύρια χρήστες προσπαθούσαν
ταυτόχρονα να στείλουν ευχές.
Η απροσδόκητη δεύτερη ζωή των SMS
Με την έλευση των smartphones και των δικτύων 3G και 4G,
εφαρμογές όπως το WhatsApp, το Telegram και το iMessage φάνηκε να
«κανιβαλίζουν» τα SMS. Δωρεάν μηνύματα, χωρίς όριο χαρακτήρων, με φωτογραφίες
και βίντεο: όλα έδειχναν ότι τα SMS είχαν τελειώσει. Κι όμως, επιβίωσαν
αλλάζοντας ρόλο.
Σήμερα, τα SMS δεν είναι το μέσο για να πούμε «σ’ αγαπώ»,
αλλά ένα εργαλείο ασφάλειας και διαχείρισης. Ο λόγος της μακροζωίας τους είναι
διπλός. Πρώτον, είναι καθολικά: λειτουργούν σε όλα τα κινητά τηλέφωνα του
κόσμου, έξυπνα ή μη, χωρίς ανάγκη σύνδεσης στο διαδίκτυο.
Δεύτερον, το μεγαλύτερο μέρος της κίνησής τους πλέον
παράγεται από «μηχανές»: κωδικοί ταυτοποίησης, ειδοποιήσεις παραδόσεων, ιατρικά
ραντεβού, αλλά και κρατικά συστήματα ειδοποίησης εκτάκτων αναγκών.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το σύστημα ES-Alert στην
Ισπανία, που βασίζεται σε μια συγγενική τεχνολογία, τη μετάδοση κυψέλης (cell
broadcast). Σε αυτή την περίπτωση, όπως αναφέρει το Conversation, το μήνυμα δεν
αποστέλλεται σε συγκεκριμένο αριθμό, αλλά εκπέμπεται από τις κεραίες σε όλα τα
τηλέφωνα μιας περιοχής, χωρίς να κορεστεί το δίκτυο.
Το μέλλον των «σύντομων» μηνυμάτων
Σήμερα, τα SMS εμφανίζουν μια παράξενη διπλή
πραγματικότητα. Από τη μία, είναι απαραίτητα για τράπεζες και υπηρεσίες
ασφαλείας. Από την άλλη, θεωρούνται ξεπερασμένα για την καθημερινή επικοινωνία.
Αυτή η τεχνική υστέρηση έγινε μάλιστα εργαλείο εμπορικού ανταγωνισμού, όπως
φάνηκε στη διαμάχη Apple–Google με τις «μπλε» και «πράσινες» φυσαλίδες
μηνυμάτων.
Η απάντηση σε αυτή τη σύγκρουση και ο φυσικός διάδοχος
των SMS είναι το RCS (Rich Communication Services): ένα εξελιγμένο πρότυπο που
επιτρέπει σύγχρονες λειτουργίες, χωρίς να εξαρτάται από ιδιωτικές εφαρμογές.
Τριάντα τρία χρόνια μετά, τα SMS παραμένουν σε
αξιοσημείωτη φόρμα. Η ιστορία τους μας θυμίζει ότι οι μεγαλύτερες τεχνολογικές
επαναστάσεις δεν γεννιούνται πάντα από τέλειο σχεδιασμό, αλλά συχνά από
απρόβλεπτες χρήσεις και από τις ανάγκες
των ίδιων των ανθρώπων.