Αποστόλης Πελεβάνης
Το ερώτημα για το «τι είναι αγάπη» έχει απασχολήσει το ανθρώπινο πνεύμα από την αρχή της φιλοσοφίας μέχρι τη σύγχρονη κλινική ψυχολογία. Δεν πρόκειται απλώς για ένα συναίσθημα, αλλά για μια σύνθετη υπαρξιακή στάση.
Το πνεύμα των Χριστουγέννων αποτελεί την κορύφωση της
«τέχνης της αγάπης», καθώς μετουσιώνει την αφηρημένη θεωρία σε μια έμπρακτη,
υπαρξιακή στάση ζωής. Σύμφωνα με τη σκέψη του Έριχ Φρομ και του Βίκτορ Φρανκλ,
η γιορτή αυτή μας καλεί να μεταβούμε από την παθητική αναμονή της αγάπης στην
ενεργητική προσφορά της, αναγνωρίζοντας το νόημα της ύπαρξης μέσα από τη
φροντίδα για τον πλησίον.
Η Γέννηση συμβολίζει την απόλυτη αποδοχή χωρίς όρους του
Καρλ Ρότζερς, προσφέροντας ένα περιβάλλον ασφάλειας και σύνδεσης που νικά την
υπαρξιακή μοναξιά. Έτσι, τα Χριστούγεννα δεν είναι απλώς μια ανάμνηση, αλλά η
ετήσια υπενθύμιση ότι η αγάπη είναι μια συνειδητή απόφαση να δούμε το «ιερό»
στο πρόσωπο του άλλου, μετατρέποντας την ατομική μας ύπαρξη σε μια συλλογική
εμπειρία χαράς και αλληλεγγύης.
Στη σύγχρονη εποχή, η έννοια της αγάπης συχνά
διαστρεβλώνεται, μετατρέπεται από μια βαθιά υπαρξιακή πράξη σε ένα καταναλωτικό
προϊόν ή μια ναρκισσιστική προέκταση του εαυτού. Όπως προειδοποιούσε ο Ίρβιν
Γιάλομ, η δυσκολία της αγάπης σήμερα έγκειται στην τάση μας να «χρησιμοποιούμε»
τον άλλον ως μέσο για την πλήρωση των δικών μας κενών ή ως καταπραϋντικό για
τον τρόμο της μοναξιάς, δημιουργώντας σχέσεις εξάρτησης αντί για σχέσεις ελευθερίας.
Σε έναν κόσμο που προκρίνει την ταχύτητα και την εφήμερη απόλαυση, η αγάπη
χάνει τον χαρακτήρα της ως «τέχνη» που απαιτεί χρόνο, υπομονή και θυσία του
εγώ, και μετατρέπεται σε μια επιφανειακή ανταλλαγή που καταρρέει μόλις
εμφανιστούν οι πρώτες δυσκολίες. Η αληθινή αγάπη απαιτεί το θάρρος να
αντιμετωπίσουμε την ευαλωτότητα του άλλου —και τη δική μας— χωρίς τις «μάσκες»
της ψηφιακής τελειότητας, κάτι που καθιστά την αυθεντική σύνδεση μία από τις
μεγαλύτερες επαναστατικές πράξεις της εποχής μας.
Το νόημα της αγάπης στις σκέψεις κορυφαίων στοχαστών
Έριχ Φρομ: Η Αγάπη ως Τέχνη και Δράση
Στο εμβληματικό του έργο «Η Τέχνη της Αγάπης» (1956), ο
ψυχαναλυτής Έριχ Φρομ ανατρέπει την ιδέα ότι η αγάπη είναι κάτι «τυχαίο» που
απλώς συμβαίνει στον άνθρωπο. Για τον Φρομ, η αγάπη είναι τέχνη που απαιτεί
γνώση και προσπάθεια.
Η Βασική Ιδέα:
Η αγάπη δεν είναι ένα συναίσθημα στο οποίο «πέφτεις»
(falling in love), αλλά μια ενεργητική δύναμη.
Τα Τέσσερα Στοιχεία:
Σύμφωνα με τον Fromm, η ώριμη αγάπη προϋποθέτει:
Φροντίδα: Το ενεργό ενδιαφέρον για τη ζωή και την
ανάπτυξη του άλλου.
Υπευθυνότητα: Η ετοιμότητα να ανταποκριθεί κανείς στις
ανάγκες του άλλου.
Σεβασμό: Η ικανότητα να βλέπεις τον άλλον όπως είναι, με
τη μοναδικότητά του.
Γνώση: Η βαθιά κατανόηση του εσωτερικού κόσμου του
συντρόφου.
«Η αγάπη είναι η μόνη λογική απάντηση στο πρόβλημα της
ανθρώπινης ύπαρξης.» — Erich Fromm
Βίκτορ Φρανκλ: Η Αγάπη ως Πύλη για το Νόημα
Ο Βίκτορ Φρανκλ, επιζών του Ολοκαυτώματος και ιδρυτής της
Λογοθεραπείας, προσέγγισε την αγάπη μέσα από το πρίσμα του υπαρξιακού νοήματος.
Στο βιβλίο του «Το νόημα της ζωής», υποστηρίζει ότι η αγάπη είναι ο μόνος
τρόπος να κατανοήσει κανείς την ουσία ενός άλλου ανθρώπου.
Η Υπερβατικότητα:
Για τον Φρανκλ, η αγάπη επιτρέπει στον άνθρωπο να ξεπεράσει
τον εαυτό του. Μέσω της αγάπης, βλέπουμε τις δυνατότητες του άλλου — αυτό που
δεν έχει γίνει ακόμα, αλλά μπορεί να γίνει.
Πνευματική Σύνδεση:
Η αγάπη δεν περιορίζεται στο σώμα ή την ψυχή· είναι μια
πνευματική πράξη που παραμένει ζωντανή ακόμα κι όταν το πρόσωπο που αγαπάμε δεν
είναι πλέον παρόν.
Καρλ Ρότζερς: Η Αγάπη ως Αποδοχή χωρίς Όρους
Ο πατέρας της προσωποκεντρικής προσέγγισης, Καρλ Ρότζερς,
όρισε την αγάπη (ιδιαίτερα στη θεραπευτική της μορφή) ως «άνευ όρων θετική
αναγνώριση».
Ασφάλεια και Ανάπτυξη:
Η αγάπη είναι το περιβάλλον εκείνο όπου το άτομο νιώθει
αρκετά ασφαλές ώστε να αφαιρέσει τις «μάσκες» του.
Η Δύναμη της Εμπιστοσύνης:
Όταν αγαπάμε κάποιον σύμφωνα με τον Καρλ Ρότζερς, τον
αφήνουμε να είναι ο εαυτός του, χωρίς να προσπαθούμε να τον καλουπώσουμε στις
δικές μας προσδοκίες. Αυτή η αποδοχή είναι που τελικά επιφέρει τη θεραπεία και
την αλλαγή.
Ίρβιν Γιάλομ: Αγάπη vs Εξάρτηση
Ο σύγχρονος υπαρξιακός ψυχίατρος Ίρβιν Γιάλομ συχνά
προειδοποιεί για τη διαφορά μεταξύ της «αληθινής αγάπης» και της «χρήσης του
άλλου» για την κάλυψη προσωπικών κενών.
Η Σχέση «Εγώ–Εσύ»:
Επηρεασμένος από τον φιλόσοφο Martin Buber, ο Ίρβιν
Γιάλομ υποστηρίζει ότι η αγάπη είναι το ενδιαφέρον για την ύπαρξη του άλλου.
Η Αποφυγή της Μοναξιάς:
Πολλοί άνθρωποι «αγαπούν» μόνο και μόνο για να αποφύγουν
τον τρόμο της μοναξιάς. Η αυθεντική αγάπη, όμως, ξεκινά όταν δύο άνθρωποι είναι
ικανοί να σταθούν μόνοι τους και επιλέγουν να είναι μαζί, αντί να «χρειάζονται»
ο ένας τον άλλον για επιβίωση.
Η φιλοσοφία συμπληρώνει την ψυχολογία δίνοντας βάθος στον
ορισμό:
Πλάτων (Συμπόσιο):
Η αγάπη (Έρως) είναι η επιθυμία για τη γέννηση του
«ωραίου». Είναι η κινητήριος δύναμη που μας ωθεί από την έλξη της εξωτερικής
εμφάνισης προς την αγάπη για τις ιδέες και την αρετή.
Baruch Spinoza:
Όρισε την αγάπη ως «χαρά που συνοδεύεται από την ιδέα
μιας εξωτερικής αιτίας». Η αγάπη αυξάνει τη ζωτική μας δύναμη.
Συμπερασματικά… Το νόημα της αγάπης, μέσα από τη ματιά
των ειδικών, συνοψίζεται σε μια συνειδητή επιλογή. Δεν είναι μια παθητική
κατάσταση, αλλά μια διαρκής δέσμευση για την ευημερία του άλλου, που απαιτεί
ταπεινότητα, θάρρος και αυτογνωσία. Όπως έλεγε και ο Φρομ, το ερώτημα δεν είναι
«πώς να αγαπηθώ», αλλά «πώς να μάθω να αγαπώ».
Καλές γιορτές με αληθινή αγάπη και νόημα!
*Αποστόλης Πελεβάνης, Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας –
Ψυχοθεραπευτής (Συνθετική Συστημική Προσέγγιση), https://apostolispelevanis.gr