Ο εορτασμός της Πρωτομαγιάς έλκει την καταγωγή του από
τις αρχαίες και παγανιστικές τελετές του μακρινού παρελθόντος.
Η σημασία της ημέρας για τους αρχαίους λαούς οφείλεται
στο γεγονός πως ημερολογιακά (για το βόρειο ημισφαίριο) η πρώτη ημέρα του Μαΐου
βρίσκεται ανάμεσα στην Εαρινή Ισημερία και το Θερινό Ηλιοστάσιο, τοποθετείται
δηλαδή στην αρχή της άνοιξης.
Ο Μάιος πήρε το όνομά του από τη ρωμαϊκή θεότητα Maja
(Μάγια) το όνομα της οποίας προήλθε με τη σειρά του από την ελληνική λέξη Μαία,
που σημαίνει τροφός και μητέρα.
Η Μάγια ταυτίστηκε επίσης, με την Ατλαντίδα νύμφη Μαία,
μητέρα του Ερμή στον οποίον και αφιερώθηκε ο μήνας.
Στην Αρχαία Αθήνα γιόρταζαν τον ερχομό της άνοιξης με
τριήμερη γιορτή, τα Ανθεστήρια.
Τα Ανθεστήρια τελούνταν την 11η ως και την 13η του μηνός
Ανθεστηριώνος. Η πρώτη μέρα των Ανθεστηρίων ονομαζόταν «πιθοίγια», επειδή την
ημέρα αυτή ανοίγονταν και δοκιμάζονταν για πρώτη φορά οι πίθοι με τον οίνο της
χρονιάς. Η δεύτερη μέρα λεγόταν «Χόες», από το ομώνυμο οινοδοχείο και η τρίτη
μέρα «Χύτροι», επειδή προσφέρονταν αγγεία με άνθη, μαγειρεμένα λαχανικά και
πανσπερμία σιτηρών.
Επίσης, την τρίτη και τελευταία ημέρα εορτάζονταν τα
Υδροφόρια προς τιμήν όσων χάθηκαν στον Κατακλυσμό του Δευκαλίωνα.
Οι Ρωμαίοι αφιέρωναν την Πρωτομαγιά στον εορτασμό της Αγαθής Θεάς, ενώ σε όλη τη
διάρκειά του μήνα τελούνταν γιορτές συνδεδεμένες με την ευφορία των αγρών.
Στην προ-χριστιανική βόρεια Ευρώπη γιόρταζαν την
Πρωτομαγιά με μεγάλες γιορτές όπως το κέλτικο Μπελτέιν και η εωσφορική γιορτή
της Νύχτας του Walpurgis στην κεντρική και βόρεια Ευρώπη.
Το Μπελτέιν γιορταζόταν στην Ιρλανδία, τη Σκωτία και τη
Νήσο Μαν, ενώ παρόμοιες γιορτές γίνονταν στην Ουαλία, τη Βρετάνη και την
Κορνουάλη. Η λέξη «Μπελτέιν» προέρχεται από την ιρλανδική λέξη «Bealtaine»
(ιρλ. Beltene, «ζωηρή φωτιά»). Πιθανότατα υπάρχει σχέση με τον γαλατικό θεό
Belenos («λαμπερός»).
Πηγές του 10ου αιώνα αναφέρουν ότι οι δρυΐδες άναβαν
μικρές φωτιές στις κορυφές των λόφων και οδηγούσαν τα κοπάδια του χωριού προς
τα εκεί, προκειμένου να εξαγνιστούν από τη φωτιά, ενώ οι άνθρωποι πηδούσαν
ενθουσιασμένοι πάνω από τις φωτιές. Η μέρα γιορτάζεται ακόμα σε μερικές
περιοχές, όπως στο Εδιμβούργο της Σκωτίας, όπου διοργανώνεται το ομώνυμο
φεστιβάλ.
Στην Ιρλανδία, το έθιμο αυτό επιζεί μόνο στην επαρχία
Λίμερικ. Ένα άλλο έθιμο που επέζησε μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα στην
Ιρλανδία ήταν το κρέμασμα ενός κλαδιού στις πόρτες και τα παράθυρα των σπιτιών,
το οποίο συνήθως ήταν κλαδί από φλαμουριά ή κράταιγο.
Με τον εκχριστιανισμό της Ευρώπης, οι περισσότερες από
τις γιορτές αυτές είτε απαγορεύτηκαν είτε μεταμορφώθηκαν, απορροφήθηκαν και
μετονομάστηκαν προκειμένου να αποκτήσουν χριστιανικό χαρακτήρα και να κερδίσουν
οπαδούς (όσους είχαν απομείνει στην παλιά θρησκεία).
Μέχρι που σταδιακά, ο εορτασμός της Πρωτομαγιάς έχασε τον
θρησκευτικό του νόημα.
Η Βαλπούργια Νύχτα ή Νύχτα των Μαγισσών
Πάντως, μέχρι τα τέλη του 1700, οι αγρότες συνέχιζαν τις
παγανιστικές γιορτές της Πρωτομαγιάς παρά την απαγόρευση της Καθολικής
Εκκλησίας. Μάλιστα, όσοι φοβούνταν λιγότερο το μένος της παπικής Εκκλησίας
φορούσαν μάσκες και κοστούμια που παρέπεμπαν σε μορφές ζώων.
Στην κορυφή της πομπής ήταν οι οδηγοί της Θεάς του
Κυνηγιού Ντιάνα (ρόλο που συνήθως αναλάμβανε παγανιστής ιερέας ντυμένος με
γυναικεία ρούχα) και ο Κερασφόρος Θεός.
Η θορυβώδης πομπή ξεσήκωνε τους πάντες με φωνές,
τραγούδιακαι τολμηρά πειράγματα.
Οι χριστιανοί περιέγραφαν τη Νύχτα με τις Μάγισσες ως
τελετές μαγισσών που μαζεύονταν σε βουνό μαζί με τους δαίμονες για να
γιορτάσουν την άνοιξη.
Οι βαλπούργιες νύχτες έχουν παραμείνει στο συλλογικό
ασυνείδητο ως οργιαστικές τελετές.
Η Βασίλισσα του Μαΐου και ο Αφέντης της Ανομίας
Οι δύο πιο δημοφιλείς γιορτές στην Ευρώπη του Μεσαίωνα
ήταν η γιορτή του Αγίου Ιωάννη (συνδεδεμένη με το θερινό ηλιοστάσιο) και η
Πρωτομαγιά.
Πρωταγωνίστρια της Πρωτομαγιάς ήταν η Βασίλισσα του
Μαΐου, που «διαφέντευε» τις καλλιέργειες μέχρι τη συγκομιδή και την οποία
διάλεγαν από τα νεαρά κορίτσια του χωριού και ο Robin Goodfellow - ο Πράσινος
άνθρωπος - ο οποίος ήταν ο Αφέντης της Ανομίας (ή, έστω) της Ανοησίας για μία
και μόνη ημέρα.
Νεοπαγανιστές
Σήμερα, οι Νεοπαγανιστές χρησιμοποιούν την ονομασία
Μπελτέιν για ένα από τα «Σάββατα», τις οκτώ ηλιακές γιορτές, στο Νεοπαγανιστικό
τροχό του χρόνου.
Αν και δανείζεται στοιχεία από το παραδοσιακό Μπελτέιν,
όπως οι φωτιές, όσον αφορά τη σημασία και τις τελετές της έχει περισσότερο
σχέση με τη γερμανικής προέλευσης γιορτή της Πρωτομαγιάς, καθώς αποτελεί γιορτή
γονιμότητας κι ένα από τα έθιμα είναι το πρωτομαγιάτικο γαϊτανάκι.
Οι Νεοπαγανιστές γιορτάζουν το Μπελτέιν την 1η Μαΐου στο
Βόρειο Ημισφαίριο και την 1η Νοεμβρίου στο Νότιο.
Σημείωση: Η λέξη παγανισμός προέρχεται από το λατινικό
paganus που σημαίνει άνθρωπος της υπαίθρου, αγρότης.