Από την αρχή της εισβολής της Ρωσικής Ομοσπονδίας στην Ουκρανία, η αντίδραση των ίδιων των Ρώσων στον πόλεμο παρέμεινε κεντρικό ερώτημα. Τι πιστεύουν για τον πόλεμο; Γιατί τον υποστηρίζει ο κόσμος;
Οι
δημοσκοπήσεις δείχνουν γενικά ότι η πλειοψηφία των Ρώσων πολιτών υποστηρίζει
τις ρωσικές στρατιωτικές ενέργειες στην Ουκρανία. Αλλά οι κοινωνικοί
επιστήμονες έχουν επικρίνει αυτές τις δημοσκοπήσεις ως αναξιόπιστες.
Επισημαίνουν
ότι πολλές από αυτές τις έρευνες διεξάγονται από εταιρείες δημοσκοπήσεων πιστές
στο ρωσικό κράτος, ότι οι ερωτηθέντες σε αυταρχικά καθεστώτα τείνουν να
επιλέγουν απαντήσεις που τονίζουν την πιστή τους στάση απέναντι στις αρχές και
ότι όλες οι εταιρείες δημοσκοπήσεων, συμπεριλαμβανομένων των ανεξάρτητων
οργανώσεων, αντιμετωπίζουν μεγάλο αριθμό απορρίψεων όταν ζητούν από τους
ανθρώπους να συμμετάσχουν, γεγονός που μεροληπτεί και πάλι τα αποτελέσματα προς
τους ερωτηθέντες που υποστηρίζουν την κυβερνητική πολιτική.
Το
πιο σημαντικό, οι δημοσκοπήσεις δεν δείχνουν πώς σκέφτονται οι άνθρωποι που
υποστηρίζουν την «ειδική επιχείρηση» του ρωσικού στρατού στην Ουκρανία. Ποιοι
είναι αυτοί οι άνθρωποι; Τι ακριβώς υποστηρίζουν;
Τι
έδειξε ανεξάρτητη έρευνα
Μόνο
μια πιο εις βάθος μελέτη της αντίληψης των Ρώσων για τον πόλεμο στην Ουκρανία
μπορεί να απαντήσει σε αυτά τα ερωτήματα. Το Δημόσιο Εργαστήριο Κοινωνιολογίας,
μια ανεξάρτητη ερευνητική συλλογικότητα, ξεκίνησε τη διεξαγωγή φυσικών
συνεντεύξεων σε βάθος στη Ρωσία στις 27 Φεβρουαρίου και συνεχίζει να το κάνει
μέχρι σήμερα.
Η
έρευνα, που παρουσιάζει το Socialeurope.eu δείχνει ότι οι λόγοι που οι άνθρωποι
υποστηρίζουν τη ρωσική στρατιωτική επιχείρηση στην Ουκρανία είναι περίπλοκοι.
Υπάρχει μια σειρά τύπων υποστήριξης, οι οποίοι χωρίστηκαν σε διαφορετικές
ομάδες.
Το
κοινό της κρατικής προπαγάνδας: Άνθρωποι που τείνουν να αναπαράγουν τα κλισέ
της ρωσικής κρατικής προπαγάνδας στο σκεπτικό τους. Εμπιστεύονται επίσημες
ρωσικές πηγές πληροφοριών και δικαιολογούν τον πόλεμο αναφερόμενοι στην ανάγκη
προστασίας των κατοίκων του Ντονμπάς από το ουκρανικό καθεστώς (που αναφέρεται
ως «εθνικιστικό», «ναζιστικό» ή «φασιστικό»).
Αυτοί
οι άνθρωποι ανησυχούν για τις απώλειες αμάχων μεταξύ των Ουκρανών, αλλά
πιστεύουν ότι ο ουκρανικός στρατός είναι υπεύθυνος για αυτό. Τείνουν επίσης να
παραδεχτούν ότι οι κυρώσεις θα πλήξουν τη ρωσική οικονομία, αλλά είναι έτοιμοι
να «αντέξουν» τις συνέπειές τους. Υποστηρίζουν τον Πούτιν και παρά το γεγονός
ότι βλέπουν εσωτερικά προβλήματα στη Ρωσία, είναι έτοιμοι να συγχωρήσουν αυτά
τα προβλήματα σε μια δύσκολη στιγμή για τη χώρα.
Υποστηρικτές
του «ρωσικού κόσμου»: Πρόκειται για άτομα που διαμόρφωσαν τη στάση τους
απέναντι στη ρωσική εξωτερική πολιτική πολύ πριν από την εισβολή. Πρόκειται
κυρίως για άτομα με εθνικιστικές απόψεις, που ονειρεύονται μια ισχυρή Ρωσία που
θα νικήσει επιτέλους τον αιώνιο εχθρό της, τη Δύση. Ο πόλεμος στην Ουκρανία
είναι επομένως μια προσπάθεια να εδραιωθεί η ειρήνη στο μέλλον, να τερματιστεί
ο επιθετικός εθνικισμός στην Ουκρανία και να επιστρέψουν οι Ανατολικοί Ουκρανοί
στον «ρωσικό κόσμο».
Έτσι,
ένας 42χρονος εργαζόμενος στη μουσική βιομηχανία στην Αγία Πετρούπολη, εξηγεί
την υποστήριξή του στην «ειδική επιχείρηση»: «Δεν ήταν έκπληξη, γιατί
παρακολουθώ την εξέλιξη των διεθνών σχέσεων και τη σχέση μεταξύ Ρωσίας και
Ουκρανίας, και ούτω καθεξής, όλη αυτή η ιστορία. Η Ουκρανία είναι μόνο μία από
τις οπτικές [της αντιπαράθεσης μεταξύ Ρωσίας και δύσης]. Όλα χτίζονταν προς
αυτή την κατεύθυνση—ήταν ξεκάθαρο πώς προετοιμαζόταν… Αυτή η απόφαση [για
εισβολή] θα συμβάλλει στην εδραίωση της ειρήνης στην Ανατολική Ευρώπη».
Αυτή
η ομάδα γνωρίζει ότι οι ρωσικές δυνάμεις έχουν σκοτώσει Ουκρανούς αμάχους, αλλά
τείνει να πιστεύει (α) ότι ο ρωσικός στρατός προσπαθεί να αποφύγει απώλειες
αμάχων, (β) οι ένοπλες δυνάμεις της Ουκρανίας καταλαμβάνουν θέσεις σε
κατοικημένες περιοχές και προκαλούν θύματα και (γ) θύματα είναι αναπόφευκτες σε
κάθε πόλεμο.
Οι
άνθρωποι αυτής της ομάδας δεν φοβούνται τις κυρώσεις γιατί, κατά την άποψή
τους, οι κυρώσεις θα βοηθήσουν μόνο τη Ρωσία να απαλλαγεί από την οικονομική
της εξάρτηση από τη Δύση.
Η
απειλή του ΝΑΤΟ: αυτή η τρίτη ομάδα θα προτιμούσε να μην υπήρχε πόλεμος - αλλά,
από τη στιγμή που ξεκίνησε, δικαιολογεί τη σύγκρουση ως ανάγκη στην προέλαση
του ΝΑΤΟ προς τα ανατολικά. Ένας 27χρονος υπάλληλος από τη Μόσχα λέει: «Νομίζω
ότι θα έπρεπε να ήταν δυνατό να καταλήξουμε σε συμφωνία τα τελευταία οκτώ
χρόνια, να βρούμε κάποιους τρόπους επαφής για να λυθεί αυτό το ζήτημα μέσω της
διπλωματίας, χωρίς στρατιωτική δράση. Λοιπόν, αφού δεν μπόρεσαν να καταλήξουν
σε συμφωνία, τότε φυσικά… Νομίζω ότι η ειδική επιχείρηση πρέπει να διεξαχθεί
για να διασφαλιστεί η ασφάλεια στη Ρωσική Ομοσπονδία».
Αυτοί
οι άνθρωποι είναι δύσπιστοι για τη ρωσική στρατιωτική προπαγάνδα και δεν
εμπιστεύονται τα ρωσικά επίσημα μέσα ενημέρωσης. Χρησιμοποιούν ποικίλες πηγές
πληροφοριών, συμπεριλαμβανομένων των ρωσικών αντιπολιτευόμενων και ουκρανικών
μέσων ενημέρωσης. Τείνουν να πιστεύουν ότι ο πόλεμος θα οδηγήσει σε οικονομική
παρακμή στη Ρωσία, φτωχοποίηση του πληθυσμού και διαίρεση της ρωσικής κοινωνίας
σε αντιμαχόμενα στρατόπεδα.
Αυτοί
οι υποστηρικτές του πολέμου μπορούν επίσης να είναι επικριτές των εσωτερικών
πολιτικών του Πούτιν, υποστηρίζοντας για παράδειγμα ότι «συσσωρεύτηκαν πολλά
προβλήματα στο εσωτερικό της χώρας» κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησής του.
Προσωπικές
σχέσεις: η τέταρτη ομάδα είναι πιθανότατα μικρή, αλλά εξακολουθεί να είναι
σημαντική. Είναι κυρίως άνθρωποι που συνδέονται προσωπικά με το Ντονμπάς.
Θεωρούν τον «νέο πόλεμο» μια ευκαιρία να τερματίσουν τον «παλιό πόλεμο» - τη
συνεχιζόμενη σύγκρουση από το 2014. Αυτοί ή τα αγαπημένα τους πρόσωπα έχουν ήδη
βιώσει τις στρατιωτικές ενέργειες της Ουκρανίας προς το Ντονμπάς, έχουν δει
θύματα μεταξύ αμάχων και ως εκ τούτου δεν συγκλονίζονται από νέα θύματα.
Για
παράδειγμα, ο επόμενος συνεντευξιαζόμενος αντιτάχθηκε στην προσάρτηση της
Κριμαίας το 2014 και συμμετείχε στις διαδηλώσεις της αντιπολίτευσης, αλλά φέτος
υποστήριξε τον πόλεμο κατά της Ουκρανίας. «Οι γονείς μου είναι εκεί [στο
Ντόνετσκ]», είπε, «έτσι παρακολουθούσα την κατάσταση όλα αυτά τα χρόνια… Έπρεπε
να διαλέξω μεταξύ των πεποιθήσεών μου και μεταξύ των φίλων μου».
Υποστήριξη
«υπέρ πάντων»: τέλος, μια από τις πιο ενδιαφέρουσες κατηγορίες υποστηρικτών του
πολέμου είναι άνθρωποι που επικρίνουν τα προφανή αίτια, την πορεία και τις
συνέπειες της σύγκρουσης, αλλά απαντούν θετικά όταν ρωτούνται ευθέως εάν
υποστηρίζουν την εισβολή.
Η
συνέντευξη με έναν 49χρονο εκπαιδευτικό από το Τσελιάμπινσκ είναι
χαρακτηριστική: «Γεννήθηκα στην ΕΣΣΔ και μεγάλωσα στο πνεύμα του πατριωτισμού,
επομένως υποστηρίζω την πατρίδα μου, το κράτος μου, γιατί απλά δεν μπορώ να
κάνω διαφορετικά. Είμαι κατά του πολέμου, φυσικά. Λυπάμαι πολύ για τους
ανθρώπους που υποφέρουν στην Ουκρανία, γιατί πολλοί από εμάς έχουμε συγγενείς,
φίλους και γνωστούς εκεί. Νομίζω ότι το κράτος πρέπει να ακούσει γιατί οι
άνθρωποι αντιτίθενται στον πόλεμο».
Πηγές
πληροφοριών
Πολλοί
υποστηρικτές του πολέμου εμπιστεύονται τη ρωσική προπαγάνδα και λαμβάνουν
πληροφορίες από επίσημες ρωσικές πηγές, κυρίως από την τηλεόραση. Αλλά όχι
όλοι. Μερικοί από αυτούς χρησιμοποιούν ενεργά το YouTube και το Telegram,
εγγράφονται σε πολλά κανάλια και ελέγχουν, μεταξύ άλλων, τα ουκρανικά μέσα
ενημέρωσης και τις ειδήσεις της ρωσικής αντιπολίτευσης. Για ορισμένους
υποστηρικτές του πολέμου —ή εκείνους που είναι δυσαρεστημένοι με αυτό που συμβαίνει,
αλλά δηλώνουν την υποστήριξή τους στην «ειδική επιχείρηση»— είναι η υπερβολική
αφθονία πληροφοριών που γίνεται πρόβλημα παρά η έλλειψή τους.
«Όλοι
καταλαβαίνουμε ότι, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, είμαστε θύματα διαφόρων ειδών
προπαγάνδας», λέει ένας μαθητής από το Tyumen.
Οι
άνθρωποι που χρησιμοποιούν τη ρωσική τηλεόραση ως την κύρια πηγή πληροφόρησής
τους, σύμφωνα με δημοσκοπήσεις ,τείνουν να εμπιστεύονται αυτές τις πληροφορίες,
να υποστηρίζουν την «ειδική επιχείρηση» και να είναι μεγαλύτεροι από αυτούς που
χρησιμοποιούν ενεργά το διαδίκτυο. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι όλοι οι
υποστηρικτές του πολέμου είναι καταναλωτές της κρατικής προπαγάνδας.
Οι
ενεργοί χρήστες του YouTube και του Telegram στη Ρωσία μπορεί να διαφεύγουν της
προσοχής των δημοσκοπήσεων λόγω του μικρότερου αριθμού τους, αλλά, σε
μεγαλύτερο βαθμό από τους τηλεθεατές, συμμετέχουν σε δημόσιες συζητήσεις,
μεταξύ άλλων στο διαδίκτυο, όπου βοηθούν στον καθορισμό του τόνου.
Και
λοιπόν;
Τα
ευρήματα υποδηλώνουν ότι οι άνθρωποι μπορούν να είναι «ενάντια στον πόλεμο»,
αλλά να υποστηρίζουν την «ειδική επιχείρηση» ταυτόχρονα, και οι απαντήσεις τους
μπορεί να αλλάξουν ανάλογα με το πολιτικό πλαίσιο, το περιβάλλον των μέσων
ενημέρωσης και ακόμη και τις συνθήκες της συζήτησης.
Αλλά
μεταξύ των Ρώσων υποστηρικτών του πολέμου υπάρχουν άνθρωποι των οποίων η
αντίληψη για τα τρέχοντα γεγονότα πηγάζει από μακροχρόνιους προβληματισμούς για
την ιστορία και τη γεωπολιτική, από απόψεις και συμπάθειες που διαμορφώθηκαν με
την πάροδο του χρόνου. Αυτός ο τύπος υποστήριξης είναι πολύ λιγότερο
επιδεκτικός σε αλλαγές. Έτσι, μπορούμε να πούμε ότι η στάση των Ρώσων απέναντι
στο καθεστώς αναπτύσσεται υπό την επίδραση της κρατικής προπαγάνδας γενικότερα.
Δεν
παρατηρήθηκε ότι η αρχική υποστήριξη των ανθρώπων για τον πόλεμο
αντικαταστάθηκε από την απόρριψή του: οι υποστηρικτές του πολέμου συνεχίζουν να
βρίσκουν δικαιολογίες για τις ρωσικές στρατιωτικές ενέργειες. Αλλά σε πρόσφατες
συνεντεύξεις σπάνια υπήρξε άνευ όρων υποστήριξη για αυτό που συμβαίνει.
Αντίθετα,
πιο συχνά παρατηρήθηκε η προθυμία κάποιου να παραδεχτεί αμφιβολίες ή να
παραπονεθεί για έλλειψη κατανόησης των αιτιών της σύγκρουσης. Το εάν αυτό
μπορεί κάποια στιγμή να οδηγήσει σε απόσυρση της υποστήριξης δεν είναι ακόμη
σαφές.
Η
Ρωσία βρίσκεται σε μια περίεργη στιγμή. Οι άνθρωποι που είναι ενάντια στον
πόλεμο, πρέπει να λάβουνε σοβαρά υπόψη τους ανθρώπους που τον υποστηρίζουν.
Αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να συμμεριζόμαστε την πίστη ή τις αυταπάτες τους
για τον πόλεμο, αλλά να τους βλέπουμε ως πραγματικούς ανθρώπους, συμπολίτες με
τους οποίους πρέπει να διεξάγουμε σοβαρό διάλογο. Μόνο έτσι —και όχι
περιθωριοποιώντας αυτούς τους ανθρώπους ως τρελούς φανατικούς— μπορεί κανείς να
πετύχει να τους μεταφέρει μια διαφορετική άποψη.
Ο
διάλογος με τους υποστηρικτές του πολέμου, ο οποίος είναι απαραίτητος για την
εκστρατεία κατά του πολέμου, πρέπει να εξηγεί την ποικιλομορφία της υποστήριξης
του ρωσικού λαού στον πόλεμο, τις συμπάθειες και τις αντιπάθειές του. Σε τελική
ανάλυση, θα απαιτήσουν ένα εξίσου ποικίλο σύνολο στρατηγικών πειθούς.