Άννα Βίγκα
Υπάρχουν κάποιες περίοδοι στη ζωή μας, όπως τα παιδικά χρόνια, η εφηβεία και η προχωρημένη τρίτη ηλικία που το βιολογικό μας ρολόι χτυπά γρηγορότερα και ο εγκέφαλος μας φαίνεται να αλλάζει ταχύτερα. Για μεγάλο μέρος της ενήλικης ζωής μας, ωστόσο, το ρολόι φαίνεται να χτυπάει τακτικά. Ένας γύρος γύρω από τον Ήλιο, προσθέτει άλλον ένα χρόνο στη ζωή μας.
Στη μέση ηλικία, όμως, το ρολόι αρχίζει να επιταχύνει και
ο εγκέφαλος αρχίζει να αλλάζει χωρίς απαραίτητα να το αντιλαμβανόμαστε. Αυτό το
στάδιο της γήρανσης του εγκεφάλου, από τα 40 έως έως τα 50, μπορεί να
σχετίζεται την υγεία μας στο μέλλον και με διάφορες μορφές άνοιας, υποστηρίζουν
στο The Conversation η Yvonne Nolan καθηγήτρια Νευροεπιστήμης, ΄και ο Sebastian
Dohm-Hansen Allard, Υπ. διδάκτωρ Ανατομίας και Νευροεπιστήμης στο University
College Cork.
Οι ψυχολόγοι που μελετούν τον τρόπο με τον οποίο αλλάζουν
οι νοητικές μας ικανότητες με την ηλικία διαπιστώνουν ότι από τις δεκαετίες των
20 και των 30 αυτές μειώνονται σταδιακά. Όσον αφορά στη μνήμη των ανθρώπων για
καθημερινά γεγονότα, η αλλαγή με την πάροδο του χρόνου φαίνεται να είναι
ιδιαίτερα γρήγορη και ασταθής κατά τη μέση ηλικία. Δηλαδή, ακόμη και μεταξύ των
υγιών ανθρώπων, κάποιοι παρουσιάζουν ταχεία επιδείνωση της μνήμης, ενώ για
άλλους μπορεί ακόμη και να βελτιώνεται.
Αυτό υποδηλώνει ότι ο εγκέφαλος μπορεί να υφίσταται
ταχύτερες αλλαγές κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου. Έχει διαπιστωθεί ότι
αρκετές δομές του εγκεφάλου αλλάζουν στη μέση ηλικία. Ο ιππόκαμπος, μια περιοχή
κρίσιμη για το σχηματισμό νέων αναμνήσεων, είναι μία από αυτές.
Κατά το μεγαλύτερο μέρος της ενήλικης ζωής ο ιππόκαμπος
συρρικνώνεται σταδιακά. Η διαδικασία αυτή φαίνεται να επιταχύνεται γύρω στη
μέση ηλικία. Πίσω από τις αλλαγές στη μνήμη μας, λοιπόν, θα μπορούσαν να
κρύβονται οι απότομες μεταβολές στο μέγεθος και τη λειτουργία του ιππόκαμπου
κατά τη μέση ηλικία.
Η λευκή ουσία, το δίκτυο των νευρικών ινών που βρίσκεται
κάτω από το εξωτερικό στρώμα της φαιάς ουσίας και συνδέει τους νευρώνες,
επιτρέπει στον εγκέφαλο να εκτελεί τις λειτουργίες του. Αυτές οι συνδέσεις των
εγκεφαλικών κυττάρων ωριμάζουν αργά κατά τη διάρκεια της ενήλικης ζωής, ιδίως
αυτές που συνδέουν περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με γνωστικές λειτουργίες
όπως η μνήμη, η λογική και η γλώσσα.
Η μέση ηλικία σημείο καμπής
Η μέση ηλικία αποτελεί για πολλές από τις συνδέσεις αυτές
ένα σημείο καμπής. Ενώ μέχρι τότε ο όγκος τους αυξάνεται, την περίοδο αυτή
ξεκινά η απώλεια όγκου. Αυτό σημαίνει ότι τα σήματα και οι πληροφορίες δεν
μπορούν να μεταδίδονται τόσο γρήγορα. Ο χρόνος αντίδρασης αρχίζει να
επιδεινώνεται περίπου την ίδια περίοδο.
Μέσω των συνδέσεων της λευκής ουσίας, οι περιοχές του
εγκεφάλου “συνομιλούν” μεταξύ τους και σχηματίζουν δίκτυα που μπορούν να
εκτελούν γνωστικές και αισθητηριακές λειτουργίες, συμπεριλαμβανομένης της
μνήμης ή της όρασης. Ενώ τα αισθητηριακά δίκτυα επιδεινώνονται σταδιακά κατά τη
διάρκεια της ενήλικης ζωής, η επιδείνωση των γνωστικών δικτύων επιταχύνεται
κατά τη μέση ηλικία, ιδίως σε αυτά που σχετίζονται με τη μνήμη.
Όπως οι άνθρωποι σε μία κοινωνία τείνουν να σχηματίζουν
παρέες μεταξύ τους, έτσι και οι περιοχές του εγκεφάλου κάνουν το ίδιο μέσω των
συνδέσεών τους. Αυτή η οργάνωση της επικοινωνίας του εγκεφάλου μας επιτρέπει να
εκτελούμε ορισμένες από τις πολύπλοκες εργασίες που μπορεί να θεωρούμε
δεδομένες, όπως ο προγραμματισμός των ημερών μας και η λήψη αποφάσεων.
Η λειτουργία του εγκεφάλου φαίνεται να κορυφώνεται από
αυτή την άποψη μέχρι τη μέση ηλικία. Για κάποιους επιστήμονες, μάλιστα, είναι η
ιδανικότερη περίοδος για ορισμένα είδη λήψης αποφάσεων. Τότε, όμως, οι “παρέες”
του δικτύου αρχίζουν να διαλύονται.
Αξίζει να εξηγηθεί γιατί αυτές οι λεπτές αυτές αλλαγές
έχουν ιδιαίτερη σημασία. Υπολογίζεται ότι ο πληθυσμός ηλικίας 60 ετών και άνω
πρόκειται να διπλασιαστεί παγκοσμίως μέχρι το 2050. Και μαζί με αυτό, δυστυχώς,
θα έρθει και μια σημαντική αύξηση των περιπτώσεων άνοιας.
Υπερβολική προσοχή στον εγκέφαλο της τρίτης ηλικίας
Η επιστήμη έχει επικεντρωθεί εδώ και πολύ καιρό στην πολύ
μεγάλη ηλικία, όταν οι βλαβερές συνέπειες του χρόνου είναι πιο εμφανείς. Τότε,
όμως είναι συχνά πολύ αργά για να παρέμβουμε. Κατά τη μέση ηλικία μπορούμε να
ανιχνεύσουμε πρώιμους παράγοντες κινδύνου για μία μελλοντική γνωστική έκπτωση,
όπως η άνοια. Εκείνη την περίοδο μπορεί να υπάρχει ακόμη περιθώριο για
παρέμβαση, πράγμα που είναι πολύ σημαντικό.
Πώς μπορούμε, λοιπόν, να ανιχνεύσουμε τις αλλαγές αυτές
χωρίς να χρειάζεται να κάνουμε ακριβές εξετάσεις όπως μια σάρωση εγκεφάλου;
Όπως αποδεικνύεται, το περιεχόμενο του αίματος μπορεί να συμβάλει τη γήρανση
του εγκεφάλου. Με τον καιρό, τα κύτταρα και τα όργανά μας φθείρονται σιγά σιγά
και το ανοσοποιητικό σύστημα μπορεί να αντιδράσει σε αυτό ξεκινώντας μία
φλεγμονή. Τα φλεγμονώδη μόρια μπορούν στη συνέχεια να καταλήξουν στο αίμα, να
περάσουν στον εγκέφαλο μέσω της κυκλοφορίας του και να επηρεάσουν τη
φυσιολογική λειτουργία του ενδεχομένως και τη νόηση.
Σε μια αξιόλογη έρευνα, επιστήμονες από το Johns Hopkins
και το Πανεπιστήμιο του Μισισιπή ανέλυσαν την παρουσία φλεγμονωδών μορίων στο
αίμα ενηλίκων μέσης ηλικίας και μπόρεσαν να προβλέψουν γνωστικές αλλαγές που
πιθανόν να συμβούν 20 χρόνια αργότερα. Αυτό σημαίνει πως η βιολογική μας ηλικία
μπορεί είναι πιο κατατοπιστική για τη μελλοντική μας υγεία από ό,τι η ηλικία
από την άποψη των ετών ζωής.
Είναι σημαντικό ότι η βιολογική ηλικία μπορεί συχνά να
εκτιμηθεί με άμεσα διαθέσιμες και σχετικά οικονομικές εξετάσεις.
Η “μέση ηλικία” μπορεί να είναι πιο σημαντική για τη
μελλοντική υγεία του εγκεφάλου μας απ’ ό,τι νομίζουμε. Το βιαστικό χτύπημα του
ρολογιού του εγκεφάλου θα μπορούσε να επιβραδυνθεί από εξωτερικούς παράγοντες.
Για παράδειγμα, η σωματική άσκηση επιδρά ευεργετικά στον εγκέφαλο μέσω
διαβιβαστών που μεταφέρονται με το αίμα. Αυτοί μπορούν να λειτουργήσουν
αντίθετα προς τις επιδράσεις του χρόνου. Αν μπορούσαν να αξιοποιηθούν, θα
μπορούσαν να σταθεροποιήσουν το εκκρεμές.