Πόσες φορές σας έχει τύχει να χασμουριέστε ασταμάτητα, χωρίς απαραίτητα να νυστάζετε; Ακόμη και στο γυμναστήριο.
Το χασμουρητό είναι μια στερεότυπη κίνηση που αποτελείται από μια βαθιά εισπνοή με το στόμα ανοιχτό, μια φάση κορύφωσης κατά την οποία υπάρχει μέγιστη έκταση των μυών του λαιμού και του φάρυγγα και μια σύντομη εκπνοή.
Η Νοέλια Βάλε, καθηγήτρια Φυσιολογίας, στο Πανεπιστήμιο Francisco de Vitoria, εξηγεί στο The Conversation σε τι χρησιμεύει το χασμουρητό.
Χασμουριόμαστε από έμβρυα ακόμα. Τα θηλαστικά, τα αμφίβια, τα πτηνά, τα ερπετά ακόμη και τα ψάρια χασμουριούνται. Χασμουριόμαστε περισσότερο μεταξύ ύπνου και εγρήγορσης, σε περιόδους άγχους, όπως κάποιοι αθλητές πριν από έναν αγώνα, αλλά και όταν πεινάμε.
Είναι μεταδοτικό
Και, φυσικά, υπάρχουν και τα μεταδοτικά χασμουρητά. Όταν βλέπουμε κάποιον να χασμουριέται ή ακόμα και όταν διαβάζουμε για αυτά το κάνουμε κι εμείς. Πόσες φορές έχει ανοίξει το στόμα σας ακούσια από τη στιγμή που ξεκινήσατε την ανάγνωση αυτού του άρθρου;
Πρόκειται για μια συνηθισμένη μορφή αυτόματης μίμησης και θεωρείται ότι σχετίζεται με τους νευρώνες – καθρέφτη και την υπερδιέγερση των κινητικών περιοχών του εγκεφάλου. Χασμουριόμαστε περισσότερο αν βλέπουμε κάποιο μέλος της οικογένειάς μας να το κάνει. Μάλιστα, αυτό συμβαίνει σε μεγαλύτερο βαθμό στις έγκυες. Ωστόσο, η επιστημονική κοινότητα δεν συμφωνεί για το αν πρόκειται για φαινόμενο που σχετίζεται με την ενσυναίσθηση, όπως συχνά πιστεύεται.
Σε κάθε περίπτωση, στο 90% των περιπτώσεων χασμουριόμαστε αυθόρμητα. Για ποιο λόγο;
Δεν είναι για να οξυγονωθεί ο εγκέφαλος
Ας ξεκινήσουμε καταρρίπτοντας έναν μύθο: δεν το κάνουμε για να πάρουμε περισσότερο οξυγόνο στον εγκέφαλο. Αυτή η θεωρία καταρρίφθηκε πριν από 30 και πλέον χρόνια, όταν αποδείχθηκε ότι η αναπνοή υψηλών επιπέδων οξυγόνου ή διοξειδίου του άνθρακα ή η άσκηση δεν επηρεάζουν το χασμουρητό. Επιπλέον, η υπόθεση της οξυγόνωσης δεν θα εξηγούσε γιατί το έμβρυο χασμουριέται.
Είναι αλήθεια ότι η μέγιστη διάταση ή επιμήκυνση των μυών του λαιμού και του φάρυγγα που συμβαίνει κατά τη διάρκεια του χασμουρητού θα βοηθούσε στην τόνωση αυτών των μυών και θα τους έκανε πιο αποτελεσματικούς στο άνοιγμα των αεραγωγών, παρέχοντας έτσι περισσότερο οξυγόνο. Ωστόσο, κάτι τέτοιο είναι μακροπρόθεσμο, όχι άμεσο αποτέλεσμα.
Αν λοιπόν το χασμουρητό δεν εξυπηρετεί μια αναπνευστική λειτουργία, σε τι χρησιμεύει;
Μηχανισμός ψύξης
Τα ομοιόθερμα ζώα, όπως ο άνθρωπος, ρυθμίζουν τη θερμοκρασία του σώματός τους με τη δημιουργία μιας ισορροπίας μεταξύ των απωλειών θερμότητας μέσω συναγωγής (επαφή με υγρά ή αέρα), εξάτμισης (εφίδρωση) ή αγωγής (επαφή με άλλα αντικείμενα). Η αύξηση της θερμοκρασίας οφείλεται κυρίως στον ίδιο τον κυτταρικό μεταβολισμό.
Στον εγκέφαλο, η θερμοκρασία ρυθμίζεται από την ισορροπία μεταξύ της κυκλοφορίας του αίματος και της παραγωγής θερμότητας από τα κύτταρα και είναι συνήθως τουλάχιστον 0,2°C πάνω από την αρτηριακή θερμοκρασία. Οι αλλαγές στην εγκεφαλική δραστηριότητα, τη ροή του αίματος ή κάποια φλεγμονή θα μπορούσαν να μεταβάλουν αυτή τη θερμοκρασία.
Η ανάλυση 1.291 χασμουρητών από 101 διαφορετικά είδη θηλαστικών και πτηνών έδειξε ότι όσο μεγαλύτερο είναι το μέγεθος του εγκεφάλου και ο αριθμός των νευρώνων, τόσο μεγαλύτερος είναι ο αριθμός των χασμουρητών. Με άλλα λόγια, οι μεγαλύτεροι εγκέφαλοι, παράγουν περισσότερη θερμότητα και απαιτούν περισσότερα χασμουρητά.
Πράγματι, η κίνηση των μυών του λαιμού και του φάρυγγα κατά τη διάρκεια του χασμουρητού προκαλεί σημαντική αύξηση της αρτηριακής ροής του αίματος στο πρόσωπο, το λαιμό και το κεφάλι, καθώς και μείωση του εγκεφαλονωτιαίου υγρού και του φλεβικού αίματος από το κεφάλι. Έτσι φέρνουμε περισσότερο αίμα σε χαμηλότερη θερμοκρασία στον εγκέφαλο και παίρνουμε από αυτόν, κυρίως, θερμότερο φλεβικό αίμα, κάτι που βοηθά στην ψύξη του και στην αποφυγή βλαβών λόγω υπερθερμίας.
Επιπλέον, καθώς το περιβάλλον έχει συνήθως χαμηλότερη θερμοκρασία από το εσωτερικό μας, η μεγαλύτερη ανάσα αέρα που παίρνουμε όταν χασμουριόμαστε δροσίζει τα ρουθούνια, τα ιγμόρεια και την περιοχή του λαιμού από την οποία διέρχονται οι καρωτίδες αρτηρίες που μεταφέρουν αίμα στο κεφάλι.
Είναι ενδιαφέρον ότι η ρινική εισπνοή κρύου αέρα και η ψύξη του μετώπου ή του λαιμού μειώνει τη συχνότητα του μεταδοτικού χασμουρητού. Έχει χρησιμοποιηθεί ακόμη και ως θεραπεία σε ασθενείς που πάσχουν από υπερβολικό χασμουρητό λόγω δυσλειτουργίας της θερμορύθμισης.
Χασμουρητό για να διώξει τη νύστα
Οι άνθρωποι χασμουριούνται περισσότερο τη νύχτα, όταν η θερμοκρασία του εγκεφάλου είναι υψηλότερη, και κατά την αφύπνιση, όταν η θερμοκρασία του εγκεφάλου αρχίζει να ανεβαίνει από το χαμηλότερο σημείο της. Με τον τρόπο αυτό, συμβάλλουμε στη μείωση της θερμοκρασίας του εγκεφάλου για τη διατήρηση της συγκέντρωσης και της προσοχής, διώχνοντας έτσι τον ύπνο.
Ωστόσο, παρά τα όσα μπορεί να πιστεύουμε, χασμουριόμαστε περισσότερο το χειμώνα παρά το καλοκαίρι. Ένα πείραμα με περαστικούς στην Τουσόν της Αριζόνα έδειξε ότι η συχνότητα του μεταδοτικού χασμουρητού μειωνόταν στη ζέστη του καλοκαιριού. Όταν η θερμοκρασία του περιβάλλοντος είναι υψηλή, υπάρχει αρχικά μια αύξηση του χασμουρητού για να προσπαθήσει να δροσίσει τον εγκέφαλο, αλλά σύντομα αναστέλλεται ώστε να μην έχει το αντίθετο αποτέλεσμα.
Μήπως η πλήξη θερμαίνει τον εγκέφαλό μας; Θα ήταν ενδιαφέρον να μάθουμε πώς συμβαίνει αυτό, γιατί ήδη ξέρουμε τι πρέπει να κάνουμε για να τον δροσίσουμε.