Σε «λειτουργία» αγωνιώδους αναμονής έχει μπει η Ουκρανία μετά τις αμερικανικές προεδρικές εκλογές και την νίκη του Τραμπ, καθώς, η βαθιά κρίση που σοβεί στην χώρα σε κάθε επίπεδο – στρατιωτικό, πολιτικό, οικονομικό, κοινωνικό – «δείχνει» ότι θα ξεσπάσει μέσα στο 2025, όπως προκύπτει τουλάχιστον από την ανάλυση του The Economist, που «βλέπει» τον Ουκρανό πρόεδρο, Βολοντίμιρ Ζελένσκι, να αντιμετωπίζει έναν «αγώνα για την εξουσία» μέσα στην νέα χρονιά.
Σύμφωνα με το δημοσίευμα, στο επίκεντρο των συζητήσεων στο Κίεβο βρίσκεται ο Ντόναλντ Τραμπ και το «παιχνίδι της αναμονής»: Θα γείρει η νέα αμερικανική κυβέρνηση προς την Ουκρανία ή την Ρωσία; Μπορεί να επιβάλει κατάπαυση του πυρός; Θα ακολουθήσουν εκλογές;
Προς το παρόν, υποστηρίζει το The Economist, υπάρχουν δύο ημερομηνίες στα πολιτικά χείλη του Κιέβου: Η 20η Ιανουαρίου 2025, η ημερομηνία ορκωμοσίας του Τραμπ, η πρώτη στιγμή για πιθανή κατάπαυση του πυρός και άρση του στρατιωτικού νόμου, και η 25η Μαΐου, η νωρίτερη συζητούμενη ημερομηνία για εκλογές.
Το γραφείο του Ζελένσκι αρνείται ότι προετοιμάζεται για εκλογές και οι περισσότερες πηγές παραμένουν δύσπιστες ως προς την πραγματοποίησή τους.
Δεν είναι η πρώτη φορά που η ουκρανική πρωτεύουσα κατακλύζεται από φήμες. Υπάρχουν ζητήματα οργάνωσης της εκλογικής διαδικασίας και νομιμότητας: πώς μπορεί μια χώρα κομμένη στα δύο και σε πόλεμο, να διεξάγει εκλογές; Και μάλιστα εν όψει ενός Χειμώνα που όλα δείχνουν ότι θα είναι εξαιρτετικά δύσκολος.
«Η συμμετοχή σε προεκλογική εκστρατεία αυτή τη στιγμή θα ήταν αυτοκτονική», λέει ο Yaroslav Zhelezhnyak, βουλευτής της αντιπολίτευσης.
Κίεβο: Εκλογικές προετοιμασίες εν μέσω επίσημων διαψεύσεων
Παρόλα αυτά, επιμένει το δημοσίευμα, φαίνεται ότι έχουν αρχίσει κάποιες βασικές εργασίες. Τα περιφερειακά εκλογικά επιτελεία κινητοποιούνται και ξεκίνησε η δουλειά για τους καταλόγους υποψηφίων. Εκπρόσωποι της αντιπολίτευσης λένε ότι η Ουκρανία χρειάζεται εκλογές, αλλά δεν το δηλώνουν φωναχτά, φοβούμενοι τις συνέπειες που προκύπτουν από τον στρατιωτικό νόμο ο οποίος παρατείνεται συνεχώς.
Σε κάθε περίπτωση, εάν οι εκλογές διεξάγονταν αύριο, το The Economist εκτιμά πως ο Ζελένσκι θα δυσκολευόταν να επαναλάβει την επιτυχία της συντριπτικής νίκης που εξασφάλισε το 2019. Σχεδόν τρία χρόνια μετά τη ρωσική εισβολή, δεν θεωρείται πλέον ο αδιαμφισβήτητος ηγέτης του πολέμου που ήταν κάποτε.
Οι εσωτερικές δημοσκοπήσεις που είδε ο Economist δείχνουν ότι θα τα πήγαινε άσχημα σε μια αναμέτρηση με τον Βαλέρι Ζαλούζνι, τον πρώην αρχηγό του στρατού, τον οποίο ο Ζελένσκι έστειλε το Λονδίνο ως πρέσβη του Κιέβου, κίνηση που τότε θεωρήθηκε ως κίνηση «εκκαθάρισης» της εσωτερικής αντιπολίτευσης, καθώς ο πρώην αρχιστράτηγος αποσπάστηκε ως πρεσβευτής στη Βρετανία μετά τη διαμάχη του με τον πρόεδρο πέρυσι.
Δεν έχει ξεκαθαρίσει ακόμη τις πολιτικές του φιλοδοξίες, αν και πολλοί τον παροτρύνουν να θέσει υποψηφιότητα.
Ο Ζελένσκι τα καταφέρνει καλύτερα όταν έρχεται αντιμέτωπος με άλλα στελέχη της αντιπολίτευσης, ορισμένα από τα οποία είναι αντιπαθή στο εκλογικό σώμα.
Όμως ένας πρώην συνεργάτης του προέδρου λέει ότι η καλύτερη κίνησή του θα ήταν να αποχωρήσει ανεξάρτητα από αυτό και να τηρήσει την αρχική του υπόσχεση να υπηρετήσει μόνο μία θητεία. «Ο Ζελένσκι έχει μόνο μία διέξοδο για να βγει με άθικτη τη φήμη του», λέει η πηγή αυτή. «Να διεξαχθούν εκλογές [χωρίς αυτόν] και να μείνει στην ιστορία ως ο άνθρωπος που ένωσε το έθνος στον πόλεμο».
Η εναλλακτική λύση είναι να διακινδυνεύσει να συνδεθεί με μια στρατιωτική κατάρρευση ή μια «ατελή» ειρήνη.
Η επιδείνωση της κατάστασης στο μέτωπο έχει ήδη διαδοθεί στην κοινωνία, σημειώνει το δημοσίευμα. Ο Dmytro Povorotny, στρατιωτικός ιερέας, το βλέπει στους νέους στρατιώτες με τους οποίους μιλάει. «Υπάρχουν πολλοί άντρες χωρίς κίνητρο. Πολεμούν επειδή αυτός είναι ο μόνος τρόπος για να μείνουν ζωντανοί». Ο στρατός λογοκρίνει τις πιο αρνητικές ειδήσεις, λέει. Ένας ανώτερος στρατιωτικός αξιωματούχος συμφωνεί. Ακόμη και ο Ζελένσκι προστατεύεται από την αλήθεια. «Δεν είναι καν ότι τον κρατούν σε ένα ζεστό μπάνιο», λέει η πηγή, χρησιμοποιώντας ένα τοπικό ιδίωμα για να υποδηλώσει ότι ο πρόεδρος κουκουλώθηκε από τους κορυφαίους αξιωματούχους του. «Τον κρατούν σε μια σάουνα».
Κίεβο: Με τον φόβο μιας στρατιωτικής και διπλωματικής ήττας
Καθώς η προεδρία του Τραμπ πλησιάζει, η Ουκρανία προετοιμάζεται για την αλλαγή και αυτό είναι το μόνο πράγμα για το οποίο είναι σίγουροι ότι θα συμβεί.
Για τα υπόλοιπα, οι Ουκρανοί αξιωματούχοι είναι λιγότερο σίγουροι. Έχουν πάρει κάποια θάρρος από την είδηση ότι ο Τραμπ πρόκειται να διορίσει δύο «γεράκια» σε σημαντικούς ρόλους στην εξωτερική πολιτική – τον Μάρκο Ρούμπιο ως υπουργό Εξωτερικών και τον Μάικ Γουόλτς, ως σύμβουλο εθνικής ασφάλειας – αλλά θορυβήθηκαν όταν ανακοίνωσε ότι δεν θα υπάρξει θέση για τον πρώην υπουργό Εξωτερικών, τον Μάικ Πομπέο, που θεωρείται πιο συμπαθής.
«Μια πολύ αρνητική εξέλιξη», λέει ένας ανώτερος αξιωματούχος ασφαλείας. Η ανησυχία τώρα είναι ότι η προσφορά του Τραμπ προς την Ουκρανία θα καταλήξει να μοιάζει με κάτι πιο κοντά στις ιδέες που προτάθηκαν από τον J.D. Vance, τον επερχόμενο αντιπρόεδρο. Αυτές θα απέκλειαν ουσιαστικά την ένταξη στο ΝΑΤΟ, ενώ θα επέτρεπαν στη Ρωσία να διατηρήσει το 18% του εδάφους της Ουκρανίας που κατέχει σήμερα.
Παρ’ όλη τη συζήτηση στο Κίεβο και σε άλλες πρωτεύουσες για το τέλος του πολέμου, οι περισσότεροι από όσους περνούν χρόνο στην πρώτη γραμμή καταλαβαίνουν ότι πρέπει να γίνουν πολλές μάχες. Ο Βλαντίμιρ Πούτιν κατέχει την πρωτοβουλία και φαίνεται απίθανο να προσφέρει κατάπαυση του πυρός μέχρι να επιλυθούν αρκετές μάχες.
Στο Kurakhove, οι ρωσικές δυνάμεις υπερτερούν αριθμητικά των ουκρανικών δυνάμεων τουλάχιστον έξι προς ένα, και μια ουκρανική υποχώρηση φαίνεται αναπόφευκτη σύντομα. Η Ουκρανία βρίσκεται σε μειονεκτική θέση στην περιοχή του Κουρσκ. Μάχες αρχίζουν επίσης στην επαρχία Ζαπορίζια για αυτό που οι ουκρανικές μυστικές υπηρεσίες πιστεύουν ότι θα είναι μια επίθεση στην πρωτεύουσα της επαρχίας, έναν σημαντικό βιομηχανικό κόμβο.
«Πρέπει να δουλεύεις μέσα στην πραγματικότητα», λέει ο πατέρας Ποβορότνι. «Δεν μπορείς να πεις στον πόλεμο να σταματήσει και να περιμένει».
Ζελένσκι: Μια προβληματική παράταση θητείας
Οι προεδρικές εκλογές είχαν προγραμματιστεί να διεξαχθούν στην Ουκρανία τον Μάρτιο ή τον Απρίλιο του 2024. Ωστόσο, καθώς ο στρατιωτικός νόμος βρίσκεται σε ισχύ από τις 24 Φεβρουαρίου 2022 ως απάντηση στη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, δεν διεξήχθησαν εκλογές, επειδή η ουκρανική νομοθεσία δεν επιτρέπει τη διεξαγωγή προεδρικών εκλογών όταν βρίσκεται σε ισχύ ο στρατιωτικός νόμος. Αυτός ο νόμος παρατείνεται ανά 90 ημέρες από την εισβολή με την έγκριση του κοινοβουλίου, ενώ πρόσφατα (από τον Οκτώβριο του 2024) παρατάθηκε για 13η φορά μέχρι τις 7 Φεβρουαρίου 2025.
Με αφορμή την λήξη και την ταυτόχρονη παράταση της προεδρικής θητείας του Ζελένσκι την περασμένη Άνοιξη, το BBC υποστήριζε ότι «περίπου το 65% των Ουκρανών εξακολουθούν να εμπιστεύονται τον Πρόεδρο Ζελένσκι για να τους καθοδηγήσει σε αυτούς τους καιρούς».
Πρόσθετε, ότι «υπάρχουν επίσης τεράστια πρακτικά εμπόδια για πιθανές εκλογές, και όχι μόνο με τη Ρωσία να κατέχει το ένα πέμπτο της χώρας και τουλάχιστον επτά εκατομμύρια Ουκρανούς να αναγκάζονται να ζουν στο εξωτερικό». «Υπάρχουν επίσης εκατοντάδες χιλιάδες στρατιώτες που πολεμούν στην πρώτη γραμμή του μετώπου».
Κινδυνεύει πραγματικά η νομιμοποίηση του Ζελένσκι;
Διαφορετική προσέγγιση είχε τότε ανάλυση του Ιδρύματος Κάρνεγκι, καθώς θεωρούσε ότι η απόφαση της Ουκρανίας να μην διεξαγάγει προεδρικές εκλογές εν μέσω της ρωσικής εισβολής και του στρατιωτικού νόμου «έχει εγείρει ευαίσθητα ερωτήματα σχετικά με τη θέση του Ζελένσκι».
Η πενταετής προεδρική θητεία του Ζελένσκι έληξε στις 20 Μαΐου 2024. Κατά την ορκωμοσία του, μετά την σαρωτική νίκη του το 2019 – με τη μισή σχεδόν χώρα πάλι να μην ψηφίζει καθώς μαινόταν ο εμφύλιος πόλεμος από την Άνοιξη του 2014 – ο Ζελένσκι υποσχέθηκε να φέρει την ειρήνη στην Ουκρανία, να ξεριζώσει τη διεφθαρμένη ελίτ και να υπηρετήσει μόνο μία θητεία ως πρόεδρος.
Αλλά τα πράγματα πήγαν όσο στραβά θα μπορούσαν. Τώρα η Ουκρανία έχει εμπλακεί σε έναν πόλεμο πλήρους κλίμακας, η εσωτερική πολιτική μαστίζεται από τη διαφθορά και ο Ζελένσκι κατηγορείται ότι επιδιώκει να σφετεριστεί την εξουσία. Η παραμονή του Ζελένσκι στην προεδρία, χωρίς εκλογές, με πρόφαση τον στρατιωτικό νόμο, «δημιουργεί ένα απροσδόκητο πρόβλημα για την ουκρανική δημοκρατία» σχολίαζε η ανάλυση.
Οι Ουκρανοί νομικοί τόνιζαν, ότι η απουσία μηχανισμού παράτασης της θητείας του προέδρου είναι σκόπιμη παράλειψη, έτσι ώστε να μειωθεί ο κίνδυνος κατάχρησης εξουσίας. Ταυτόχρονα, ο ουκρανικός εκλογικός νόμος απαγορεύει τη διεξαγωγή εκλογών κατά τη διάρκεια στρατιωτικού νόμου.
Το Συνταγματικό Δικαστήριο της Ουκρανίας θα μπορούσε να επιλύσει αυτή τη διαφορά, αλλά το γραφείο του Ζελένσκι δεν επιθυμούσε να το εμπλέξει.
Πρώτον, μια τέτοια κίνηση θα μπορούσε να ερμηνευθεί ως απόδειξη ότι υπάρχουν αμφιβολίες ακόμη και στην ομάδα του Ζελένσκι σχετικά με τη νομιμότητά του.
Δεύτερον, ο Ζελένσκι βρίσκεται σε μακροχρόνια διαμάχη με τους δικαστές του Συνταγματικού Δικαστηρίου για την αντίστασή τους στη νομοθεσία κατά της διαφθοράς.
Το δικαστήριο θα μπορούσε, επομένως, κάλλιστα να εκδώσει μια απόφαση που θα περιέπλεκε περαιτέρω την κατάσταση.
Για την Μόσχα, όλα τα παραπάνω συνιστούν «βούτυρο» στο προπαγανδιστικό «ψωμί», αφού, μετά τον περασμένο Μάιο δεν θεωρεί τον Ζελένσκι νόμιμο πρόεδρο, άρα ισχυρίζεται ότι δεν μπορεί να διαπραγματευθεί μαζί του οτιδήποτε.
Όπως διέκρινε από τότε η ανάλυση του ιδρύματος, το κύριο πρόβλημα είναι ότι ο Ζελένσκι γίνεται νευρικός και αρχίζει να αντιδρά υπερβολικά στις καταγγελίες περί παρανομίας.
Μετά την απόλυση του Ζαλούζνι από την ηγεσία του στρατού, η οποία κλόνισε την εμπιστοσύνη της κοινής γνώμης στον Ζελένσκι, ο Ουκρανός πρόεδρος έχει αρχίσει να χρησιμοποιεί κλισέ και μη πειστική ρητορική, «προειδοποιώντας» για τους κινδύνους κάποιου είδους «εξέγερσης» και έχει αφήσει να εννοηθεί ότι κάθε προσπάθεια αμφισβήτησης της νομιμότητάς του θα θεωρηθεί ως μέρος μιας «εχθρικής συνωμοσίας» για την «αποσταθεροποίηση» της χώρας.
Όπως και να έχει, οι επόμενοι μήνες αναμένεται ότι θα φέρουν εξελίξεις.