Στον κήπο του σπιτιού του, στα περίχωρα της πόλης Ντόνκαστερ, στα βόρεια της Αγγλίας, ο Τζον Στάιλς παίρνει μια βαθιά ανάσα. Για άλλη μια φορά, πρόκειται να πει την οδυνηρή ιστορία για τον πατέρα του που πέθανε τον Οκτώβριο του 2020. Το συναίσθημα παραμένει έντονο και, πίσω από το όμορφο χαμόγελο, τα μάτια του θολώνουν σε τακτά χρονικά διαστήματα. Αλλά ο Τζον Στάιλς θέλει να μιλήσει. Στα 57 του, πρώην επαγγελματίας ποδοσφαιριστής, όπως και ο πατέρας του, ξεκινά έναν αγώνα, για να γνωστοποιήσει «το μεγαλύτερο σκάνδαλο στον αθλητισμό εδώ και πολλά χρόνια».
Ο πατέρας του Τζον Στάιλς ήταν ένας θρύλος: ο Νόμπι
Στάιλς, ένας από τους έντεκα που συμμετείχε στο νικηφόρο τελικό του Παγκοσμίου
Κυπέλλου Ποδοσφαίρου του 1966, στην Αγγλία, έχοντας κατακτήσει τις καρδιές του
κόσμου για πάντα. Δεκαετίες αργότερα, πολύ μετά την απόσυρσή του από τα γήπεδα,
πολλοί ήταν εκείνοι που τον σταματούσαν στο δρόμο, για να υπογράφει αυτόγραφα.
Ο Νόμπι Στάιλς πέθανε στα 78 του σε οίκο ευγηρίας,
ανήσυχος και μόνος. Ο πρώην πρωταθλητής πέθανε από γεροντική άνοια, μην
αναγνωρίζοντας πλέον ούτε τους οικείους του.
Τα πρώτα συμπτώματα είχαν αρχίσει περίπου δεκαπέντε
χρόνια νωρίτερα. «Πρώτα, ήρθε απώλεια μνήμης. Στη συνέχεια, η πλήρης αλλαγή της
προσωπικότητας», συνοψίζει ο γιος του. «Έγινε ανήσυχος, καταθλιπτικός,
χρειαζόταν συνεχώς την παρουσία της συζύγου του. Από τον Οκτώβριο του 2013, δεν
μπορούσε πλέον να μείνει μόνος του. Το δυσκολότερο ήταν αυτό το συνεχές άγχος.
Όταν τον επισκεπτόμουν, δεν μπορούσα να τον ηρεμήσω. Όταν έφευγα, δεν ήταν ποτέ
γαληνεμένος», λέει στην εφημερίδα Le Monde.
Χρόνια τραυματική εγκεφαλοπάθεια
Ο θάνατος του προκάλεσε μεγάλη συναισθηματική φόρτιση
στην Αγγλία, όπου ομάδα του 1966 είναι θεοποιημένη. Η χώρα που έφτιαξε τους
κανόνες του ποδοσφαίρου πριν από ενάμισι αιώνα, κέρδισε το Παγκόσμιο Κύπελλο
μόνο μία φορά. Κάθε διεθνής αγώνας και κάθε απογοήτευση της εθνικής ομάδας
τροφοδοτούν μία ισχυρή αίσθηση νοσταλγίας. Το 1996, το μουσικό συγκρότημα «The
Lightning Seeds» έγραψε μάλιστα ένα τραγούδι για τα «τριάντα χρόνια πόνου» μετά
τη νίκη στον τελικό του Γουέμπλεϊ.
Η ιστορία όμως του Νόμπι Στάιλς θα ήταν μόνο μία απλή
ατομική τραγωδία, εάν η ίδια ασθένεια δεν είχε πλήξει ένα μεγάλο μέρος των
συμπαικτών του. Από τους έντεκα παίκτες που έπαιξαν στον τελικό του 1966,
τέσσερις έχουν πεθάνει από άνοια τα τελευταία τρία χρόνια: οι Νόμπι Στάιλς,
Τζακ Τσάρλτον, Μάρτιν Πίτερς και Ρέι Γουίλσον. Ένας πέμπτος, ο οποίος είναι
ακόμα ζωντανός, ο Μπόμπι Τσάρλτον, διαγνώσθηκε, επίσης, με άνοια.
Πέντε στους έντεκα πρώην ποδοσφαιριστές με άνοια… είναι
πολύ μεγαλύτερο ποσοστό από εκείνους που προσβάλλονται παγκοσμίως από άνοια, η
οποία πλήττει το 5 έως 8% του πληθυσμού άνω των 60 ετών, σύμφωνα με τον
Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ). Για τον Τζον Στάιλς, αυτό δεν είναι, ούτε
σύμπτωση, ούτε παιχνίδι της μοίρας, αλλά «επαγγελματική ασθένεια». Οι
ποδοσφαιριστές, με τις κεφαλιές, προκαλούν στον εγκέφαλο τους εκατοντάδες
μικροτραυματισμούς, που γίνονται αισθητοί δεκαετίες αργότερα.
«Λίγα λεπτά μετά το θάνατο του πατέρα μου, αποφασίσαμε να
δωρίσουμε το σώμα του στην επιστήμη. Η νεκροψία έδειξε μεγάλη ζημιά στο
μπροστινό μέρος του εγκεφάλου του» λέει. Η διάγνωση ήταν Χρόνια Τραυματική
Εγκεφαλοπάθεια, μία εγκεφαλική νόσος που προκαλείται από επαναλαμβανόμενους
κραδασμούς, οι οποίοι τελικά δημιουργούν νευροεκφυλιστικές ασθένειες.
Περισσότερες από 70.000 κεφαλιές στην καριέρα τους
Μία μπάλα που προσγειώνεται με πλήρη ταχύτητα στο κεφάλι
προκαλεί βίαιο κραδασμό. Όπως για έναν μπόξερ που δέχεται χτύπημα στο πρόσωπο,
ο εγκέφαλος έρχεται να «συντριβεί» στο κρανίο. Στην καριέρα τους, ορισμένοι
ποδοσφαιριστές πραγματοποιούν περισσότερες από 70.000 κεφαλιές. «Υπολογίστε:
τέσσερις ημέρες προπόνησης την εβδομάδα, εκ των οποίων μία με, τουλάχιστον,
εκατό κεφαλιές, επί τριάντα οκτώ εβδομάδες το χρόνο, και όλα αυτά από την
παιδική ηλικία», εξηγεί ο Στάιλς. «Το χειρότερο δεν είναι οι αγώνες, αλλά η
προπόνηση. Όταν ήμουν επαγγελματίας, μας “πυροβολούσαν” με πραγματικές μπάλες,
με τη μέγιστη δύναμη, από απόσταση μόλις είκοσι μέτρων, που έπρεπε να
ξαναχτυπήσουμε με το κεφάλι μας. Τελείωνα με πονοκέφαλο».
Ο Τζεφ Χερστ το πλέον θρυλικό μέλος της ομάδας του 1966
με το χατ τρικ στον τελικό με τη Δυτική Γερμανία, σε ηλικία 79 ετών πλέον, δήλωσε στη LeMonde:
«Πάρα πολλά μέλη αυτής της ομάδας (του 1966) προσβλήθηκαν από την άνοια. (...).
Ήμουν ιδιαίτερα κοντά στον Μάρτιν Πίτερς. Μεγαλώσαμε μαζί στην ποδοσφαιρική
ομάδα της Γουέστ Χαμ (West Ham). Ήμασταν πολύ κοντά, εντός και εκτός γηπέδου.
Ήταν σαν να έχω ένα μέλος της οικογενείας μου, που πλήχθηκε από αυτή τη φοβερή
νόσο του Αλτσχάιμερ και ο θάνατός του με χτύπησε σκληρά».
Πέντε φορές μεγαλύτερος κίνδυνος Αλτσχάιμερ
Ο γιατρός που έκανε τη νεκροτομή στο Νόμπι Στάιλς είναι ο
Γουίλι Στιούαρτ, επικεφαλής μιας ερευνητικής ομάδας για τις εγκεφαλικές
διασείσεις στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο Queen Elizabeth στη Γλασκώβη. Το 2019,
συν-δημοσίευσε μία μελέτη μετά την παρακολούθηση 7.676 Σκωτσέζων πρώην
ποδοσφαιριστών και τη σύγκρισή τους με μία ομάδα 23.028 ατόμων, προσαρμοσμένη
ως προς το φύλο, την ηλικία και το επίπεδο πλούτου.
Το συμπέρασμα ήταν κεραυνός εν αιθρία: στο ποδόσφαιρο, ο
αριθμός των θανάτων που σχετίζονται με νευροεκφυλιστικές παθολογίες είναι
τρεισήμισι φορές υψηλότερος από αυτόν του υπόλοιπου πληθυσμού. Για την
υποκατηγορία της νόσου του Αλτσχάιμερ, ο κίνδυνος είναι μάλιστα πέντε φορές
υψηλότερος. Μετά την πυγμαχία, της οποίας οι επιπτώσεις στη γεροντική άνοια
ανακαλύφθηκαν πριν από έναν αιώνα, το αμερικανικό ποδόσφαιρο, που συγκλονίστηκε
από ένα παρόμοιο σκάνδαλο πριν από δύο δεκαετίες, το ράγκμπι, πιο πρόσφατα,
τώρα έρχεται και η σειρά του ποδοσφαίρου να ενταχθεί στον κατάλογο των
αθλημάτων υψηλού κινδύνου.
«Μέχρι αυτή τη μελέτη, είχαμε περιπτώσεις ασθενών πρώην
παικτών, αλλά δεν μπορούσαμε να αποδείξουμε ότι οι ποδοσφαιριστές διατρέχουν
μεγαλύτερο κίνδυνο», εξήγησε ο Γουίλι Στιούαρτ σε πρόσφατη εκπομπή του «The
Guardian». Βεβαίως, καθ’ομολογία του ίδιου, η απόδειξη της σύνδεσης με τις
κεφαλιές δεν είναι αδιαμφισβήτητη. «Η άμεση αιτιώδης συνάφεια δεν θα μπορεί
ποτέ να αποδειχθεί. Έως τα πενήντα χρόνια, μπορούν να κάνουν πολλές κεφαλιές
και η άνοια, είναι πολύ δύσκολο να αποδειχθεί. Όμως, εξετάζοντας όλους τους
πιθανούς παράγοντες, όλα στρέφονται προς αυτή την κατεύθυνση».
Ταχύτερες, πιο επικίνδυνες μπαλιές
Ο Εμμανουέλ Ορχάν, Ιατρικός Διευθυντής της Γαλλικής
Ομοσπονδίας Ποδόσφαιρο, δίνει μία άλλη διάσταση. «Προς το παρόν, καμία μελέτη
δεν αποδεικνύει τη σχέση μεταξύ κεφαλιών και άνοιας. Αντίθετα, οι μελέτες είναι
σαφείς ως προς τη σχέση μεταξύ διάσεισης και άνοιας» αναφέρει. Εάν μία σοβαρή
σύγκρουση -ένα τροχαίο ατύχημα, μία πτώση με ποδήλατο- αυξάνει τον κίνδυνο
άνοιας, μπορεί πραγματικά να ειπωθεί το ίδιο για πιο μετριοπαθείς, αλλά
επανειλημμένες συγκρούσεις, όπως οι κεφαλιές;
Εδώ και τρία χρόνια, η Γαλλική Ομοσπονδία παρακολουθεί
στενά το φαινόμενο των διασείσεων. Τα στατιστικά στοιχεία παραμένουν
περιορισμένα: 18 διασείσεις καταγράφηκαν την περασμένη σεζόν και 14 αυτή τη
σεζόν, στα κορυφαία πρωταθλήματα. «Σε 60% των περιπτώσεων, οι διαταραχές
προέρχονται από χτυπήματα μεταξύ δύο παικτών: Δύο κεφαλιές τους, π.χ., ή ένα
γρονθοκόπημα» σημειώνει ο Ορχάν. Έτσι
ίσως το πρόβλημα να μην αφορά αυτή καθ’ αυτή η επαφή μεταξύ της μπάλας και του
κρανίου, αλλά τα ατυχήματα που προκαλούνται από αυτή την κίνηση.
Ερωτήματα, επίσης, τίθενται ως προς την αλλαγή στη σύσταση
της μπάλας μέσα στις τελευταίες δεκαετίες. Σε αντίθεση με τη στερεοτυπική
άποψη, οι παλιές δεν ήταν βαρύτερες από τις σημερινές, μέσα σε ξηρές καιρικές
συνθήκες. Όταν έβρεχε, όμως, το δέρμα απορροφούσε το νερό, δίνοντας ιδιαίτερο
βάρος. Αντιστρόφως, οι σημερινές μπάλες είναι ταχύτερες, γεγονός που αυξάνει τη
δύναμη της πρόσκρουσης.
Μια επίπονη συνειδητοποίηση
Ανεξαρτήτως των αμφιβολιών, το αγγλικό ποδόσφαιρο έχει
πλέον αφυπνιστεί ως προς τον κίνδυνο άνοιας. Η μελέτη του Γουίλι Στιούαρτ, το
2019, χρηματοδοτήθηκε από την Ένωση Επαγγελματιών Ποδοσφαιριστών στην Αγγλία
και την Ουαλία, αλλά και την αγγλική Ποδοσφαιρική Ένωση. Οι βρετανικές
ποδοσφαιρικές αρχές ήταν υπό πίεση την εποχή εκείνη. Για πολύ καιρό, σιωπούσαν.
«Είναι τρομοκρατημένες, διότι το μέγεθος του προβλήματος είναι τεράστιο»,
δηλώνει ο Στάιλς. «Υπάρχουν 92 επαγγελματικοί σύλλογοι στην Αγγλία, με 24
παίκτες ανά ομάδα, για ένα θέμα που διαρκεί δεκαετίες».
Η Ντον Αστλ, συνέβαλε σε αυτήν την αλλαγή στάσης. Το
2002, πέθανε ο πατέρας της Τζεφ Αστλ, πρώην σταρ της ποδοσφαιρικής ομάδας
Γουέστ Μπρομ. Ήταν 59 ετών. «Ο πατέρας μου διαγνώστηκε με άνοια στα 55 του»,
θυμάται η κόρη του. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του, άρχισε να ουρλιάζει στα
πρόσωπα ξένων στο δρόμο, είχε προσπαθήσει να πηδήξει από ένα κινούμενο
αυτοκίνητο, έβριζε, δεν αναγνώριζε πλέον τον εαυτό του σε φωτογραφίες…
Κατά το θάνατό του, ο ιατροδικαστής ανέφερε επίσημα στο
πιστοποιητικό θανάτου: «επαγγελματική ασθένεια». «Ο εγκέφαλός του ήταν σχεδόν
κομμένος στα δύο, τόσο μεγάλη βλάβη είχε υποστεί το κεντρικό τμήμα του.
Θεωρήσαμε ότι οι αρχές θα το αντιμετώπιζαν με σοβαρότητα, ότι θα αποτελούσε ένα
ορόσημο». Αντ' αυτού, η Αγγλική Ομοσπονδία αρκέστηκε να ξεκινήσει μία μελέτη σε
περίπου τριάντα παίκτες. «Δώδεκα χρόνια αργότερα, δεν είχαμε ακόμη τα
αποτελέσματα», δηλώνει η Ντον Αστλ, η οποία το 2015 ίδρυσε μια οργάνωση, για να
ηγηθεί του αγώνα αυτού, εξοργισμένη από την απάθεια των ποδοσφαιρικών αρχών.
Για να προσελκύσει την προσοχή, κρέμασε ένα μεγάλο πανό
«Δικαιοσύνη για τον Jeff» στις κερκίδες του γηπέδου της Γουέστ Μπρομ. Φρόντισε
οι οπαδοί να χειροκροτούν στη μνήμη του πατέρα της στο ένατο λεπτό κάθε αγώνα
(φορούσε τον αριθμό 9). Η βρετανική εφημερίδα «Daily Mail» υποστήριξε την
εκστρατεία της. «Ο θάνατος των παικτών της ομάδας του 1966 αύξησε, επίσης
σημαντικά, την δημοσιότητα αυτού του αγώνα», συνέχισε η Ντον Αστλ. «Χρωστώ
ευγνωμοσύνη στις οικογένειες των Μπόμπι Τσάρλτον και Νόμπι Στάιλς που τόλμησαν
να μιλήσουν δημόσια».
Κοινοβουλευτική έρευνα και οικονομική βοήθεια
Τα γεγονότα αυτά έκαναν και άλλους παίκτες να μιλήσουν.
Για τον Άλαν Σίρερ -τον πρώην επιθετικό των 260 γκολ στην Premier League-
πραγματοποιήθηκε το 2017 ντοκιμαντέρ για το θέμα από το BBC με τίτλο «Άλαν
Σίρερ, η άνοια, το ποδόσφαιρο και εγώ».
Από τη μεριά του,
ο Γκάρι Λίνεκερ, πρώην σταρ της εθνικής Αγγλίας και παρουσιαστής της εκπομπής
του «BBC» «Match of the Day», ανακοίνωσε το Μάρτιο στα 60 του χρόνια ότι θα
εξεταστεί για πιθανά προειδοποιητικά σημάδια γεροντικής άνοιας.
Μία βρετανική Κοινοβουλευτική Επιτροπή διερευνά επί του
παρόντος τις κρανιακές κακώσεις στον αθλητισμό. Την Τρίτη 27 Απριλίου, ο
Γκόρντον Τέιλορ, ο διευθυντής της Ένωσης Επαγγελματιών Ποδοσφαιριστών της
Αγγλίας κατηγορήθηκε για αδράνεια. «Είχαμε την ετυμηγορία του Τζεφ Αστλ πριν από
19 χρόνια! Κοιμόσασταν;», των ρώτησε χαρακτηριστικά ο συντηρητικός βουλευτής
Τζούλιαν Νάιτ. Ο Γκόρντον Τέιλορ, ο ίδιος πρώην ποδοσφαιριστής, 76 ετών σήμερα,
απορρίπτει αυτήν την κατηγορία, επισημαίνοντας ότι η Ένωση έχει, πλέον,
αποδεσμεύσει κονδύλια, για να βοηθήσει τις οικογένειες.
Η -καταβληθείσα με το σταγονόμετρο και σε απόλυτη
εμπιστευτικότητα- οικονομική βοήθεια αγγίζει, πλέον, τα 1,6 εκατομμύρια λίρες
(1,8 εκατομμύρια ευρώ), που αφορούν σε 186 οικογένειες (κάθε οικογένεια
λαμβάνει λίγο λιγότερα από 10.000 ευρώ για αρκετά χρόνια). Η Ντον Αστλ
συμφώνησε να γίνει σύμβουλος της Ένωσης από την αρχή του έτους, σε ρόλο
διαμεσολαβητή με τις οικογένειες.
Η βοήθεια είναι ακόμη πιο απαραίτητη, δεδομένου ότι οι
μέχρι στιγμής άρρωστοι ποδοσφαιριστές έκαναν την καριέρα τους σε μία εποχή,
όπου τα χρήματα ήταν λιγοστά στον αθλητισμό. Οι περισσότεροι δεν είναι
πολυεκατομμυριούχοι, όπως «θυμίζει» το σπίτι του Τζον Στάιλς. Το 2010, ο
πατέρας του αναγκάστηκε να πουλήσει, μάλιστα, το Μετάλλιο του Παγκοσμίου
Κυπέλλου.
Αλλά, για πολλές οικογένειες, η κίνηση της Ένωσης είναι
ανεπαρκής και υπερβολικά καθυστερημένη. «Ο Γκόρντον Τέιλορ μου είχε
τηλεφωνήσει, αλλά ήταν αξιολύπητος», υπογραμμίζει η Πένυ Γουάτσον (, η οποία
φροντίζει κατ’ αποκλειστικότητα τον σύζυγό της, Ντέιβιντ Γουάτσον.Ο ίδιος, 74
ετών σήμερα, εξακολουθεί να γνωρίζει τι του συμβαίνει, αλλά «είναι σαν να
φροντίζεις ένα παιδί», βεβαιώνει η σύζυγός του.
«Την πρώτη φορά που ο Γκόρντον Τέιλορ μου τηλεφώνησε, του
ζήτησα να διοργανώσει εκδηλώσεις, κυρίως συναντήσεις μεταξύ πρώην παικτών, για
να βοηθήσει στην τόνωση του Ντέιβ. Δεν συνέβη ποτέ. Τη δεύτερη φορά που
μιλήσαμε, απλώς με έφερε σε επαφή με ανθρώπους που θα μπορούσαν να μου
εξηγήσουν τις παροχές κοινωνικής πρόνοιας, τις οποίες δικαιούμουν». Η ίδια
ανταπεξέρχεται άνετα, καθώς ο Ντέιβιντ Γουάτσον είχε μία δεύτερη επιτυχημένη
καριέρα στη διοργάνωση εκδηλώσεων. «Αλλά γνωρίζω ανθρώπους που αναγκάστηκαν να
πουλήσουν τα σπίτια τους» προσθέτει με νόημα.
«Προστατέψτε την επόμενη γενιά»
Πέρα από μία καλύτερη υποστήριξη στους άρρωστους πρώην παίκτες, οι οικείοι τους ζητούν
αλλαγές. Ο Κρις Σάτον πρώην σταρ της Μπλάκμπερν και της Σέλτικ Γλασκώβης σήμερα
48 ετών, είδε τον πατέρα του, Μάικ, πρώην επαγγελματία της δεκαετίας 1960-1970,
να πεθαίνει την επόμενη των Χριστουγέννων του 2020. «Πρέπει να γίνει κατανοητό
ότι η άνοια δεν σημαίνει ότι ξεχνώ τα κλειδιά μου και τα ονόματα των ανθρώπων.
Ο πατέρας μου πέθανε κλινήρης, φορώντας πάνες ενηλίκων» λέει ο ίδιος. Αν και
προσπαθεί να μην ανησυχεί πάρα πολύ για τη ζημιά που τυχόν έχει υποστεί ο ίδιος
ο εγκέφαλός του, έχει μια απαίτηση: «Μπορούμε να προστατεύσουμε την επόμενη
γενιά».
Εδώ και ένα χρόνο, η αγγλική Ποδοσφαιρική Ένωση. έχει
απαγορεύσει τις προπονήσεις με κεφαλιές για παίκτες κάτω των 12 ετών. «Αυτό δεν
είναι αρκετό», δηλώνει ο Σάτον. «Πρέπει να απαγορευτούν στις προπονήσεις για
όλους. Να απαγορευτούν κατά τη διάρκεια των αγώνων; Δεν ξέρω, αλλά θα πρέπει
ίσως να κάνουμε μία συζήτηση. Σε δεκαπέντε περίπου χρόνια, η γενιά μου θα είναι
αυτή που θα αρχίσει να πάσχει από αυτήν τη νόσο. Και οι οικογένειες θα
αναρωτηθούν: γιατί δεν ενεργήσαμε νωρίτερα;» προσθέτει.
Από τη μεριά του, ο Εμμανουέλ Ορχάν αντιτίθεται στην ιδέα
της απαγόρευσης του παιχνιδιού με τις κεφαλιές. «Οι πρώτες αιτίες διάσεισης
είναι οι πτώσεις με ποδήλατο και τα τροχαία ατυχήματα. Απαγορεύουμε τα ποδήλατα
και τα αυτοκίνητα; Είναι βέβαιο, εάν απαγορεύσουμε εντελώς τον αθλητισμό, δεν
θα έχουμε κανένα πρόβλημα!». Υπενθυμίζει ότι η μελέτη του Γουίλι Στιούαρτ, το
2019, υπογραμμίζει, βεβαίως, τη σχέση με την άνοια, αλλά και ότι υπάρχουν
λιγότεροι θάνατοι μεταξύ των ποδοσφαιριστών από καρδιαγγειακές παθήσεις και
όγκους.
Ο επικεφαλής γιατρός της Γαλλικής Ομοσπονδίας Ποδοσφαίρου
δεν απορρίπτει, ωστόσο, την ανησυχία ως προς το θέμα και έχει δημιουργήσει μία
ομάδα που εργάζεται ως προς αυτό στη Γαλλία εδώ και τρία χρόνια. Περαιτέρω
μελέτες βρίσκονται σε εξέλιξη και αναμένει από την Ομοσπονδία να λάβει απόφαση
στο τέλος της επόμενης σεζόν, γύρω στον Ιούνιο του 2022.
Ο ίδιος προτείνει την ακόλουθη λύση: «Η αρχή της πρόληψης
με ενθαρρύνει να απαγορεύσω τις κεφαλιές σε παιδιά κάτω των 10 ετών, μία
ηλικία, όπου αυτή η κίνηση γίνεται, ούτως ή άλλως, πολύ σπανίως. Στη συνέχεια,
θα μπορούσαμε να ρυθμίσουμε τον αριθμό των κεφαλιών σε παίκτες ηλικίας 10-15
ετών». Δεν τίθεται θέμα πλήρους απαγόρευσής τους στους ενήλικες, μία ιδέα που
θα «σκότωνε» το ποδόσφαιρο με τη σημερινή του μορφή, σύμφωνα με τον ίδιο.
Από την άλλη, οι οικογένειες των θυμάτων μάλλον δε
πείθονται από αυτή την προληπτική προσέγγιση. Ο Κρις Σάτον είναι ο πατέρας δύο
γιων. «Κατηγορώ τον εαυτό μου πολύ: τους προπονούσα να κάνουν κεφαλιές, όταν
ήταν μικρότεροι». Οι ίδιοι δεν θέλουν, πλέον, να γίνουν επαγγελματίες, αφού
έχουν δει την κατάσταση του παππού τους κατά τα τελευταία χρόνια της ζωής του.