Ο Κριμαϊκός Πόλεμος και η εμπλοκή της Ελλάδας

Κώστας Μπορδόκας

 

Στα μέσα του 19ου αιώνα, το «ανατολικό ζήτημα», δηλαδή η τύχη της πάλαι ποτέ πανίσχυρης, αλλά πλέον παραπέουσας, Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, είναι στο επίκεντρο της ατζέντας των μεγάλων ευρωπαϊκών κρατών.

 

Όλοι γνωρίζουν ότι ο «μεγάλος ασθενής» μετρά το χρόνο ανάποδα, όμως φοβούνται ότι στο κενό που θα δημιουργηθεί, θα επωφεληθεί η, πανέτοιμη από καιρό, Ρωσία. Οι μεγάλες δυνάμεις δεν θέλουν να χάσουν τον έλεγχο των θαλάσσιων δρόμων της ανατολικής Μεσογείου, και μετά το 1854 το ενδιαφέρον για  την επικυριαρχία της περιοχής κορυφώνεται όταν η Αίγυπτος ετοιμάζει, με γαλλική συνδρομή, την διάνοιξη της διώρυγας του Σουέζ.

 

Οι Ρώσοι κάνουν συνεχείς προσπάθειες για έξοδο στο Αιγαίο, και μόνος τρόπος να τους ασκηθεί πίεση είναι η στήριξη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Και μέσα σε όλα αυτά, κάποια θρησκευτικά ζητήματα, αποτελούν τη σπίθα που απειλεί να τινάξει την κατάσταση στον αέρα: στους  Αγίους Τόπους το 1852 ξεσπά διαμάχη μεταξύ καθολικών και ορθοδόξων σχετικά με την κατοχή των ιερών προσκυνημάτων της χριστιανοσύνης. Η Γαλλία προβάλλεται ως προστάτιδα δύναμη των καθολικών, ενώ η Ρωσία αναλαμβάνει, τηρώντας τους όρους της συνθήκης του Κιουτσούκ-Καιναρτζή του 1774, την “προστασία” των  ορθοδόξων.

 

Έτσι η Ρωσία αξιοποιώντας την ευκαιρία αναλαμβάνει την πρωτοβουλία των κινήσεων. Τον Ιούλιο του 1853 δυνάμεις της, περνούν στις παραδουνάβιες ηγεμονίες χωρίς ωστόσο να κηρυχτεί πόλεμος στην Πύλη. Η Γαλλία απαντά με αποστολή πολεμικών πλοίων της στην Κωνσταντινούπολη, ενώ η Αγγλία, ενδιαφερόμενη προφανώς για την Ινδία, προτιμά να στηρίξει μια ανίσχυρη Οθωμανική αυτοκρατορία παρά να δει μια ισχυρή ρωσική να παίρνει τη θέση της.

 

Στις 4 Οκτωβρίου 1853 οι Οθωμανοί ενθαρρυμένοι από την αγγλογαλλική υποστήριξη κηρύσσουν τον πόλεμο στη Ρωσία. Η αντίδραση των Αγγλογάλλων είναι άμεση: κήρυξη πολέμου στη Ρωσία, συμμαχία με τους Οθωμανούς και απόβαση στρατευμάτων  το Μάρτιο του 1854 στη Βάρνα της Βουλγαρίας, αλλά και ναυτικός αποκλεισμός του Πειραιά, αφού η ελληνική κυβέρνηση από τις αρχές του 1854, ενισχύει επαναστατικά-αλυτρωτικά κινήματα σε Ήπειρο και  Θεσσαλία ενάντια στους Οθωμανούς.

 

Κάπου εκεί μπαίνει στο προσκήνιο και η Αυστρία, απειλώντας  με ένταξή της στο αντιρωσικό μέτωπο αν η Ρωσία δεν αποσύρει τα στρατεύματα της από τις παραδουνάβιες ηγεμονίες. Πράγματι η τελευταία αποσύρει τις δυνάμεις της, αφήνοντας στη θέση τους αυστριακά στρατεύματα, αλλά πλέον οι σύμμαχοι δεν αρκούνται σε αυτό. Θέλουν να καταστρέψουν το ρωσικό στόλο της Μαύρης Θάλασσας, που έχει ως βάση του τη Σεβαστούπολη της Κριμαίας.

 

Έτσι, τον Σεπτέμβριο του 1854 αγγλογαλλικές δυνάμεις αποβιβάζονται στις ακτές της Κριμαίας, συγκρούονται με ρωσικές στη μάχη της Άλμα έξω από τη Σεβαστούπολη, νικούν και υποχρεώνουν τις τελευταίες να οχυρωθούν στη πόλη. Οι Ρώσοι βυθίζουν τα πλοία τους -αφού πρώτα αφαιρούν από αυτά τον απαραίτητο για την άμυνα της πόλης εξοπλισμό- έξω από το λιμάνι της Σεβαστούπολης σε σημείο τέτοιο που να εμποδίζεται η πρόσβαση του συμμαχικού στόλου στο λιμάνι. Παράλληλα, η άμυνα της πόλης ενισχύεται από δυνάμεις που φτάνουν από την Αζοφική Θάλασσα που ελέγχεται από Ρώσους.

 

Αξίζει να σημειωθεί ότι στην πολιορκούμενη Σεβαστούπολη φτάνει ως αξιωματικός του πυροβολικού και ο νεαρός Λέων Τολστόι, μεταφέροντας πολλές από τις σκηνές των μαχών στο εμβληματικό του έργο “Πόλεμος και Ειρήνη”.

 

Οι σύμμαχοι καταλαμβάνουν το λιμανάκι του Μπαλακλάβα, νοτίως της Σεβαστούπολης, αξιοποιώντας το ως κέντρο εφοδιασμού για την πολιορκία της πόλης. Σε μια στιγμή της μάχης, μια ολόκληρη ίλη ελαφρού ιππικού διατάσσεται να επιτεθεί ενάντια στο ρωσικό πυροβολικό. Περίπου 600 άνδρες χάνονται στην “επέλαση της ελαφράς ταξιαρχίας” που αργότερα υμνείται ως πράξη ηρωισμού από τον ποιητή Άλφρεντ Λόρδο Τέννυσον. Τελικά όμως οι σύμμαχοι καταφέρνουν να αποκλείσουν τη Σεβαστούπολη.

 

 

 

Ο δριμύς χειμώνας που ακολουθεί έχει αδιανόητες συνέπειες και για τις δύο πλευρές, που επιδίδονται πλέον σε πόλεμο χαρακωμάτων με συνολικές απώλειες 375.000 άνδρες για τους συμμάχους και  220.000 για τους Ρώσους.

 

Τον Μάρτιο του 1855 πεθαίνει ο τσάρος Νικόλαος Α΄ και τον διαδέχεται στο θρόνο ο γιος του Αλέξανδρος Β΄ που βλέπει την Σεβαστούπολη να πέφτει στα συμμαχικά χέρια τον Σεπτέμβριο του ίδιου χρόνου, και τους τελευταίους να ξεκινούν την άνοιξη επίθεση στην Αζοφική θάλασσα.

 

Το Φεβρουάριο του 1856 υπογράφεται η συνθήκη ειρήνης στο Παρίσι. Η Ρωσία παραιτείται του δικαιώματος προστασίας των ορθοδόξων της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, των βλέψεων της στις παραδουνάβιες ηγεμονίες, ενώ υποχρεώνεται να εγκαταλείψει το δέλτα του Δούναβη σε δυο διεθνείς επιτροπές που θα ρυθμίζουν τη ναυσιπλοία στον ποταμό. Παράλληλα αναθεωρείται η Σύμβαση των Στενών του 1841, καθιστώντας πλέον τον Εύξεινο Πόντο αποστρατιωτικοποιημένη θάλασσα, υπόσχεται ανεξαρτησία στις παραδουνάβιες ηγεμονίες, αναγνωρίζει την ισότιμη συμμετοχή της Οθωμανικής αυτοκρατορίας στα συνέδρια των μεγάλων δυνάμεων, ενώ συμφωνεί στη διάλυση του στόλου της Μαύρης Θάλασσας.

 

Ο ρόλος της Ελλάδας και οι συνέπειες

 

Στην πολιορκία της Σεβαστούπολης μαζί με τους Ρώσους πολεμούν περίπου 1.000 Έλληνες, με την απόφαση συμμετοχή τους να ανάγεται κυρίως σε θρησκευτικούς λόγους. Όσο ο βασιλιάς Όθωνας προσπαθεί να ισορροπήσει την επιρροή των τριών “προστάτιδων” δυνάμεων -Αγγλίας, Γαλλίας και Ρωσίας- ο Κριμαϊκός Πόλεμος φέρνει τη χώρα σε δυσχερέστατη θέση, οδηγώντας την σε μια απόφαση χωρίς στρατηγική ή πολιτική λογική. Οι Έλληνες, παρασυρμένοι από το “ομόδοξον”, παρότι η στρατιωτική βοήθειά μας είναι ελάχιστη έως συμβολική,  βρίσκονται στην πλευρά των ηττημένων.

 

Όμως ακόμα και σε διπλωματικό επίπεδο η εμπλοκή μας στον Κριμαϊκό πόλεμο, αποδεικνύεται, εκ των υστέρων, λάθος αφού  ακόμα στην περίπτωση Ρωσικής επικράτησης τα σχέδια του Νικολάου Α΄ περί διαμελισμού της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας προμηνύουν καταστροφικές συνέπειες για τον Ελληνισμό. Περιλαμβάνουν ρωσική κατάληψη Μολδαβίας, μέρους της Βλαχίας της βόρειας Βουλγαρίας, ανεξαρτητοποίηση Σερβίας και της υπόλοιπης Βουλγαρίας, παράδοση στην Αυστρία της ελληνικής Ηπείρου και της δυτικής Μακεδονίας μέχρι τη Θεσσαλονίκη, παράδοση Αιγύπτου, Κύπρου και Ρόδου στους Βρετανούς, και παράδοση Κρήτης και ελληνικών νησιών που δεν ανήκουν στο ελληνικό βασίλειο στη Γαλλία...Ένας χάρτης εθνική καταστροφή.

 

Η αρχή της ρωσικής επιθεσης κατά της Οθωμανικής αυτοκρατορίας τον Οκτώβριο του 1853, σημαίνει και την αρχή αντίστοιχων δράσεων και στην Ελλάδα, με ένοπλες δυνάμεις να περνούν τα ελληνοτουρκικά σύνορα Θεσσαλίας και Ηπείρου.

 

Χρειάζεται η απόβαση αγγλογαλλικών στρατιωτικών σωμάτων στον Πειραιά και ναυτικός αποκλεισμός της πόλης, ώστε να αναγκαστεί ο Όθωνας να κηρύξει ελληνική ουδετερότητα, διακοπή επαναστατικών δράσεων και γενική κατά πυρός κατά των Οθωμανών ώστε να διαπιστώσουμε, για μια ακόμη φορά, ποιος ορίζει τα όρια της εξωτερικής μας πολιτικής. Η ταχύτατη  καθαίρεση της φιλορωσικής κυβέρνησης Αντωνίου Κριεζή και η δημιουργία νέας με τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτου, η γαλλική κατοχή της χώρας, και τελικά η απομάκρυνση του βασιλιά Όθωνα από τον ελληνικό θρόνο, αποτελεί άμεσες συνέπειες της ελληνικής εμπλοκής στον Κριμαϊκό Πόλεμο, ο οποίος δίνει  παράταση ζωής  στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και καταδεικνύει τις αδυναμίες της Ρωσίας.