Ακολουθώντας το παράδειγμα του ναζιστικού καθεστώτος, το φασιστικό καθεστώς του Μεταξά, μόλις 12 μέρες μετά την εγκαθίδρυσή του, προχώρησε σε μια σκοταδιστική ενέργεια, αντάξια του απάνθρωπου χαρακτήρα του: διοργάνωσε μαζικό κάψιμο βιβλίων σε όλη την Ελλάδα!
«Αντιγόνη», «Επιτάφιος», «Πολιτεία», και έργα του Θουκυδίδη και του Ξενοφώντα αφαιρέθηκαν από τη διδακτέα ύλη στα σχολεία - Η πρωτοβουλία για την καύση ανήκε σε ομάδα «εθνικοφρόνων φοιτητών» - Kατά τη διάρκεια της δικτατορίας της 4ης Αυγούστου είχαν απαγορευτεί περίπου 445 τίτλοι βιβλίων.
Στις 4 Αυγούστου 1936 εκδηλώνεται το πραξικόπημα του Ιωάννη Μεταξά, με τις ευλογίες και του παλατιού. Μόλις δώδεκα ημέρες μετά, στις 16 Αυγούστου βάζει μπρος το εκτρωματικό του σχέδιο για τον «Τρίτον Ελληνικόν Πολιτισμόν», με το... κάψιμο βιβλίων.
Στο στόχαστρο μπαίνουν πολλοί μεγάλοι συγγραφείς. Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, Νίκος Καζαντζάκης, Ανδρέας Καρκαβίτσας, Γιάννης Κορδάτος. Μαξίμ Γκόρκι, Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι, Λέον Τολστόι, Γκαίτε, Κάρολος Δαρβίνος, Ζίγκμουντ Φρόυντ, Ανατόλ Φρανς, Μπέρναρ Σω κ.ά
Όλοι τους, για τον Μεταξά και το φασιστικό του καθεστώς, γράφουν έργα «κομμουνιστικά», έργα «ανθελληνικά», έργα «αντεθνικά». Πολλά βιβλία τους παραδόθηκαν στις φλόγες, κατά τα πρότυπα των Ναζί στη Γερμανία.
Η πρόβα τζενεράλε έγινε στην Αθήνα, στις 8 Αυγούστου, τέσσερις μόλις ημέρες μετά την επιβολή της δικτατορίας, στα Προπύλαια του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Την πρωτοβουλία, σύμφωνα με τις εφημερίδες της εποχής, είχε ομάδα «εθνικοφρόνων φοιτητών». Το μαζικό όμως κάψιμο «αντεθνικών», αριστερών και κομμουνιστικών βιβλίων, λαμβάνει χώρα οργανωμένα σε διάφορες πόλεις της χώρας, στις 16 Αυγούστου του 1936.
Στην Αθήνα, η «γιορτή» γίνεται μπροστά στους Στύλους του Ολυμπίου Διός και στα Προπύλαια, ενώ στον Πειραιά, τα βιβλία παραδίδονται στην πυρά στο Πασαλιμάνι, και μάλιστα με προσκλήσεις προς τους νέους της εποχής να συμμετάσχουν στην …“τελετή”.
Έλεγε η σχετική ανακοίνωση: «Η Εθνική Φοιτητική Νεολαία Πειραιώς προβαίνουσα εις την εξαφάνισιν δια πυράς ολοκλήρου σειράς κομμουνιστικών εντύπων την προσεχή Κυριακήν και ώραν 8 μ.μ. και εν τη πλατεία Πασαλιμανίου Πειραιώς, προσκαλεί άπαντας τους εθνικόφρονας νέους, όπως προσέλθουν εν τη πλατεία Τερψιθέας 7μμ ίνα εν σώματι μεταβούν και συμμετέχουν εις την τελετήν».
Το κάψιμο δεκάδων χιλιάδων βιβλίων από το καθεστώς της 4ης Αυγούστου. Οι φοιτητικές νεολαίες του Μεταξά έκαιγαν τα έντυπα σε κεντρικές πλατείες όλης της Ελλάδας
Η «φιέστα» της Θεσσαλονίκης
Η μεγαλύτερη φιέστα θα στηθεί στη Θεσσαλονίκη, δίπλα στο Λευκό Πύργο. Από την προηγούμενη ημέρα, οι ελεγχόμενες πλέον από το καθεστώς εφημερίδες δημοσιεύουν σχετική προαναγγελία και μάλιστα πρωτοσέλιδα:
«Τεράστια πυρά θα εξαγνίσει αύριον την πόλιν από το μίασμα των ερυθρών εντύπων», διατυμπανίζει στην κορυφή της πρώτης σελίδας, στις 15 Αυγούστου του 1936, η εφημερίδα της Θεσσαλονίκης “Το Φως”. Η ίδια εφημερίδα δημοσίευε ανακοίνωση της Αστυνομικής Διεύθυνσης Θεσσαλονίκης, σύμφωνα με την οποία: «Κατόπιν διαταγής του Γ΄ Σώματος Στρατού, την 16ην τρέχοντος, ημέραν Κυριακήν και ώραν 19ην, θέλει λάβει χώραν καταστροφή δια πυρός κατασχεθέντων κομμουνιστικών βιβλίων και εντύπων εις την πλατείαν του Λευκού Πύργου, εις ήν εκλήθησαν να παραβρεθώσι αι εθνικιστικαί οργανώσεις […]».
metaxas vivlia
Τα βιβλία που επρόκειτο να καούν, όπως έγραφε το πρωί εκείνης της μέρας η εφημερίδα “Νέα Αλήθεια”, είχαν κατασχεθεί από τα βιβλιοπωλεία της πόλης, δημόσιες και ιδιωτικές βιβλιοθήκες και άλλους χώρους. Επίσης, στις εφημερίδες δημοσιευόταν και ανακοίνωση της φασιστικής οργάνωσης ΕΕΕ, σύμφωνα με την οποία καλούνταν οι ακροδεξιοί φοιτητές να πάρουν μέρος στην τελετή «προκειμένου να παρακολουθήσωσι την καύσιν των κομμουνιστικών βιβλίων και εντύπων με τα οποία εδηλητηρίαζαν την ελληνικήν ψυχήν, χρησιμοποιούντες τας εις αυτά αναπτυσσομένας αντιεπιστημονικάς θεωρίας των Μάρξ, Λένιν και των λοιπών ανατροπέων και καταστροφέων της ανθρωπότητος».
Πρωτοσέλιδη φωτογραφία από την αποτρόπαιη αυτή εκδήλωση του καθεστώτος της 4ης Αυγούστου, που σ’ ό,τι αφορά τη δίωξη των ιδεών αντέγραφε επακριβώς τα χιτλερικά πρότυπα, δημοσίευσε και η εφημερίδα “Μακεδονία”. Στο σχετικό ρεπορτάζ της ανέφερε ότι ο αριθμός των βιβλίων που κάηκαν εκείνη την ημέρα μπροστά στον Λευκό Πύργο, ξεπερνούσε τα 10.000.
Συνολικά κατά τη διάρκεια της δικτατορίας της 4ης Αυγούστου είχαν απαγορευτεί περίπου 445 τίτλοι βιβλίων. Έργα των Ζαχαρία Παπαντωνίου, όπως «Τα Ψηλά Βουνά», ή του Στρατή Μυριβίλη και άλλων σταμάτησαν να εκδίδονται, ενώ στο στόχαστρο μπήκαν και έργα αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων. Ενδεικτικά, η «Αντιγόνη» του Σοφοκλή, ο «Επιτάφιος» του Περικλή, η «Πολιτεία» του Πλάτωνα, και έργα του Θουκυδίδη και του Ξενοφώντα αφαιρέθηκαν από τη διδακτέα ύλη στα σχολεία! Ορισμένα εξ αυτών κατέληξαν στην πυρά...
Ας σημειωθεί παρεμπιπτόντως ότι από το καθεστώς είχαν απαγορευτεί περισσότεροι από 445 τίτλοι βιβλίων. Στην πυρά παραδόθηκαν επίσης πολλά έργα νέων Ελλήνων συγγραφέων, όπως η «Ζωή εν τάφω» του Στρατή Μυριβήλη, έργα του Ανδρέα Καρκαβίτσα, του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, αλλά και πολλοί τίτλοι ξένων συγγραφέων: το συνολικό έργο του Καρλ Μαρξ, η «Καταγωγή των Ειδών» του Δαρβίνου, έργα του Σίγκμουντ Φρόιντ, του Τζορτζ Μπέρναρντ Σο, του Ανατόλ Φρανς, του Χάινριχ Χάινε, του Μαξίμ Γκόρκι, του Λέον Τολστόι, του Φιοντόρ Ντοστογέγσκι, του Γκαίτε κ.α….
Μία από τις πιο σκοτεινές και σκοταδιστικές πολιτικές πράξεις στην ανθρώπινη ιστορία, η καύση βιβλίων, έλαβε σάρκα και οστά από ένα από τα πιο αυταρχικά, απάνθρωπα και καταπιεστικά καθεστώτα που γνώρισε η Ελλάδα. Το φασιστικό καθεστώς της 4ης Αυγούστου.
Κατά τη διάρκεια των τεσσάρων περίπου χρόνων του καθεστώτος Μεταξά λογοκρίθηκαν, απαγορεύτηκαν, διώχθηκαν πλήθος εφημερίδων, περιοδικών, θεατρικών παραστάσεων και βιβλίων. Το πραγματικό πρόσωπο του «Τρίτου Ελληνικού Πολιτισμού» είχε φανεί!
Ο διάσημος θεατρικός συγγραφέας, ποιητής και πεζογράφος Μπέρτολτ Μπρεχτ έγραψε σε ποίημά του για τις αντίστοιχες πράξεις των Ναζί στη Γερμανία:
Όταν διαταγή έβγαλε το καθεστώς να καούνε
σε δημόσιες πλατείες τα βιβλία που
περικλείνουν ιδέες ανατρεπτικές,
κι από παντού κεντρίζανε τα βόδια
να σέρνουν κάρα ολόκληρα
με βιβλία για την πυρά, ένας εξορισμένος
ποιητής, ένας απ’ τους καλύτερους,
διαβάζοντας των βιβλίων τον κατάλογο,
με φρίκη του είδε πως τα δικά του
τα είχανε ξεχάσει. Χύμηξε στο γραφείο του
με τις φτερούγες της οργής, κι έγραψε στους τυράννους ένα γράμμα:
«Κάψτε με!» έγραφε με πένα ακράτητη, « κάψτε με!
Μ’ αφήσατε έξω! Δε μπορείτε να μου το κάνετε αυτό, εμένα!
Την αλήθεια δεν έγραφα πάντα στα βιβλία μου; Και τώρα
μου φερνόσαστε σαν να ‘μαι ψεύτης! Σας διατάζω:
Κάψτε με!»
Μπέρτολτ Μπρεχτ, Ποιήματα (1938)
(Μετάφραση: Μάριος Πλωρίτης)
Πληροφορίες από: Alfavita.gr, Atexnos.gr, Μηχανή του Χρόνου