Τις τελευταίες περίπου 3 εβδομάδες, η ρωσική οικονομία πλήττεται από κυρώσεις. Συγκεκριμένα, λίγο μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, η Δύση ξεκίνησε να αντιδρά, επιβάλλοντας διάφορα πακέτα κυρώσεων. «Πάγωσε» τα περιουσιακά στοιχεία εξαιρετικά πλούσιων ατόμων, τα οποίο βρίσκονται κοντά στον πρόεδρο Βλάντιμιρ Πούτιν, απαγόρευσε στα ρωσικά αεροσκάφη να πετούν στον εναέριο χώρο της, αλλά και μεταξύ άλλων, επέβαλλε περιορισμούς στην εισαγόμενη τεχνολογία.
Πιο
δραματικά, ρωσικές τράπεζες αποκλείστηκαν από το SWIFT, ένα διεθνές σύστημα
ανταλλαγής χρηματοπιστωτικών μηνυμάτων, οι συναλλαγές σε Ευρώπη και ΗΠΑ με την
ρωσική Κεντρική Τράπεζα απαγορεύθηκαν, ενώ πάγωσαν τα συναλλαγματικά αποθέματα
και τα άλλα περιουσιακά στοιχεία της Τράπεζας. Συνολικά, πρόκειται για τα μισά
περίπου συναλλαγματικά αποθέματα που διαθέτει η χώρα.
Επίσης,
ΗΠΑ και Βρετανία άσκησαν εμπάργκο στο ρωσικό πετρέλαιο, ενώ η ΕΕ ανακοίνωσε πως
στοχεύει στην σταδιακή απεξάρτησή της από αυτό. Η αξία του ρουβλιού κατέρρευσε,
ενώ ξένες επιχειρήσεις αποχωρούν μαζικά από τη χώρα.
Ωστόσο,
όπως επισημαίνει και ο Adam Posen, πρόεδρος του Ινστιτούτου Peterson για Διεθνή
Οικονομικά, στο Foreign Affairs, οι παραπάνω ενέργειες δεν θα έχουν επιπτώσεις
μόνο στη Ρωσία. Τα αποτελέσματά τους θα πάνε πολύ παραπέρα, και θα επιμείνουν.
Σύμφωνα με τον ίδιο, τα τελευταία 20 χρόνια, δύο είναι οι τάσεις που έχουν
διαβρώσει την παγκοσμιοποίηση: Πρώτον, οι λαϊκιστές και οι εθνικιστές έχουν
δημιουργήσει εμπόδια όσον αφορά το ελεύθερο εμπόριο, τις επενδύσεις, τη
μετανάστευση και τη διάδοση ιδεών. Δεύτερον, η πρόκληση που ονομάζεται Κίνα,
μέσα σε ένα διεθνές οικονομικό σύστημα που βασίζεται σε κανόνες και στις
μακροχρόνιες συμφωνίες ασφαλείας στην Ασία, ενθάρρυνε τη Δύση να δημιουργήσει
εμπόδια στην «κινεζική οικονομική ολοκλήρωση». Η ρωσική εισβολή και οι
επακόλουθες κυρώσεις φαίνεται πως θα κάνουν τα πράγματα χειρότερα.
Αυτό
συμβεί διότι από τη μία, η Κίνα προσπαθεί να κρατήσει μια «ισορροπημένη» στάση
όσον αφορά τον πόλεμο, δίχως να συγκρουστεί με κάποια πλευρά. Παρακολουθεί με
προσοχή της κυρώσεις, διότι είναι πιθανό να δεχθεί και η ίδια, σύμφωνα με
αναλυτές, εάν βοηθήσει στη διάσωση της Μόσχας, με την οποία έχει ήδη στενούς
δεσμούς, για πολλούς τους καλύτερους που είχε ποτέ.
Από
την άλλη, οι χώρες φοβούνται πως μπορεί να γίνουν έρμαια της οικονομικής
δύναμης των ΗΠΑ. Μπορεί οι οικονομικές επιλογές της (κυρώσεις) τώρα να μοιάζουν
δίκαιες σε πολλούς, δίχως να υπάρχει μεγάλος κίνδυνος για χώρες που δεν
εισέβαλλαν στην Ουκρανία για παράδειγμα, να βρεθούν στη «λάθος πλευρά». Τι θα
συμβεί όμως αν την επόμενη φορά οι ΗΠΑ λειτουργήσουν περισσότερο «εγωιστικά»;
Επίσης,
σύμφωνα με τον Posen, οι κυρώσεις και οι επιπτώσεις τους μπορεί να έχουν και
σημαντικό κόστος για την Κεντρική Ευρώπη, αν για παράδειγμα η Ρωσία διακόψει
την πρόσβασή της στο φυσικό αέριο και το πετρέλαιο. Κατά συνέπεια, υπάρχει το
ενδεχόμενο κυβερνήσεις να επιδιώξουν την αυτοδυναμία τους, αποσυνδέοντας την
οικονομία τους από τη παγκόσμια σκηνή. Για τον Pose, «αυτό θα ήταν
καταστροφικό», διότι η οικονομική συρρίκνωση της Ρωσίας, δείχνει πόσο δύσκολο
είναι για τα κράτη να ευδοκιμήσουν χωρίς οικονομική αλληλεξάρτηση. Αν μια χώρα
είναι οικονομικά ανεξάρτητη, είναι πιο εύκολο να της επιβληθούν κυρώσεις, καθώς
η Δύση (στην προκειμένη περίπτωση), δεν θα έχει τόσα πολλά να χάσει.
Σύμφωνα
με τους ειδικούς, φαίνεται πλέον πως η παγκόσμια οικονομία θα χωριστεί σε
μπλοκ: Ένα γύρω από την Κίνα, κι ένα γύρω από τις ΗΠΑ, με την Ευρωπαϊκή Ένωση
να μην τάσσεται εξ ολοκλήρου με το τελευταίο στρατόπεδο, αφού το κάθε μέρος θα
προσπαθεί να απομονωθεί και στη συνέχεια να μειώσει την επιρροή του άλλου. Οι
αλλαγές στην οικονομία θα είναι τεράστιες.
Τι
θα γίνει με το δολάριο
Ο
Adam Posen σημειώνει πως οι κυρώσεις που επιβλήθηκαν, ήταν αποτελεσματικές,
ακριβώς επειδή η διεθνής συμμαχία που της επέβαλλε ήταν ευρεία και δεσμευμένη.
Το πάγωμα των αποθεμάτων της Ρωσικής Κεντρικής Τράπεζας, λειτουργεί μόνο εάν η
πλειοψηφία του χρηματοπιστωτικού συστήματος συμφωνεί σε αυτό. Οι κινεζικές
τράπεζες, που δεν συμμετέχουν στις κυρώσεις, δεν επιθυμούν να αποκλειστούν από
αυτό το σύστημα, κι έτσι οι οικονομικές κυρώσεις αυτές καθεαυτές δύσκολα θα
οδηγήσουν σε θεμελιώδεις αλλαγές.
Ωστόσο,
οι οικονομίες που αισθάνονται ότι απειλούνται από την Ουάσινγκτον, έχουν τώρα
ένα παραπάνω κίνητρο να μεταφέρουν τα αποθέματά τους. Εάν δηλαδή η συγκεκριμένη
χώρα «τιμωρεί» οικονομικά πολύ συχνά, είναι πιθανό άλλα κράτη να ψάξουν για
καλύτερες εναλλακτικές από το δολάριο και το σύστημα πληρωμών γύρω από αυτό.
Μακροπρόθεσμα, τονίζει ο Posen, μια διαιρεμένη παγκόσμια οικονομία θα «λυγίσει»
προς αυτή την κατεύθυνση. Βέβαια, το γεγονός ότι πλέον οι οικονομίες είναι
ιδιαίτερα συνδεόμενες, παίζει σημαντικό ρόλο, καθώς δεν είναι τόσο εύκολο για
τις ΗΠΑ να επιβάλλουν κυρώσεις σε οποιοδήποτε κράτος.
Η
διαφοροποίηση πάντως σε ευρώ, γουάν ή δολάριο, ακόμη και χρυσό, δεν θα βοηθήσει
άλλα κράτη, εάν άλλοι συμμετέχοντες στην αγορά φοβούνται να φύγουν από το
σύστημα του δολαρίου, επειδή έτσι δεν θα υπάρχει μέρος για να πουλήσουν τα
αποθέματά τους. Για παράδειγμα, το γουάν είναι αυστηρά ελεγχόμενο από την Κίνα.
Επιτάχυνση
μιας διαδικασίας που έχει ήδη ξεκινήσει
Ο
πρόεδρος του Ινστιτούτου Peterson αναφέρει λοιπόν πως η εισβολή της Ρωσίας θα
επιταχύνει τη διάβρωση της παγκοσμιοποίησης, η οποία βρίσκεται ήδη σε εξέλιξη.
Με λιγότερη οικονομική διασύνδεση, ο κόσμος θα βιώσει μικρότερη ανάπτυξη και
λιγότερη καινοτομία, ενώ οι εγχώριες εταιρείες θα έχουν τώρα περισσότερη δύναμη
έτσι ώστε να απαιτήσουν ειδική προστασία. Επίσης, οι αλυσίδες εφοδιασμού θα
δεχθούν τρομερό πλήγμα.
Επιπλέον,
σύμφωνα με τον ίδιο, εάν οι κινεζικές και οι αμερικανικές εταιρείες δεν
βρίσκονται πλέον σε μια ανταγωνιστική σχέση, είναι πιθανό να μειωθεί η
αποτελεσματικότητά τους, με τους καταναλωτές να βιώνουν πτώση της ποικιλίας και
της αξιοπιστίας. Όταν ο κύριος καταναλωτής θα είναι η κυβέρνηση, οι εγχώριες
επιχειρήσεις είναι πιθανότερο να εμπλακούν σε απάτες, αφού θα υπάρχει και
λιγότερος ανταγωνισμός για τις δημόσιες συμβάσεις. Αν σε αυτά προστεθεί ο
εθνικισμός και οι φόβοι για την εθνική ασφάλεια, θα είναι πιο εύκολο για αυτές
τις εταιρείες να φορέσουν τον μανδύα του πατριωτισμού.
Ακόμη,
η διάβρωση της παγκοσμιοποίησης θα έχει σημαντικές συνέπειες και στην
τεχνολογία, καθώς καινοτομίες είναι πιο πιθανό να προκύψουν, όταν οι
επιστήμονες ανταλλάσσουν ιδέες και δεδομένα. Για παράδειγμα, οι ΗΠΑ αλλά και η
ΕΕ θα στερούν από τον εαυτό τους ταλαντούχους Κινέζους ή Ρώσους φοιτητές.
Η
ΕΕ πάντως, σύμφωνα με τον Posen, μπορεί να βγει κερδισμένη από τις επακόλουθες
διαιρέσεις που μπορεί να φέρει ο πόλεμος, την ώρα που η ίδια προσπαθεί να
ενοποιήσει τις οικονομικές της πολιτικές.
Οι
αποφάσεις της ΕΕ για αύξηση των αμυντικών δαπανών και σταδιακή απεξάρτηση από
τα ρωσικά ορυκτά καύσιμα, μπορούν να συμβάλλουν στην αποκοπή της ΕΕ από τις ΗΠΑ
και την Κίνα, όσον αφορά την ανάπτυξη, ενώ είναι πιθανό να καλυφθούν και οι
ανισορροπίες μεταξύ των κρατών.
Καταστροφή
για τον αναπτυσσόμενο κόσμο
Οι
αυξήσεις των τιμών των τροφίμων και της ενέργειας πλήττουν ήδη χώρες του
αναπτυσσόμενου κόσμου, κάτι που με τη φθορά της παγκοσμιοποίησης θα
επιταχυνθεί. «Αν νομίζετε ότι έχουμε τώρα κόλαση επί γης, ετοιμαστείτε. Αν
αγνοήσουμε τη βόρεια Αφρική, τότε θα έρθει στην Ευρώπη. Αν αγνοήσουμε τη Μέση
Ανατολή, θα έλθει στην Ευρώπη», προειδοποίησε ο επικεφαλής του Παγκόσμιου
Επισιτιστικού Προγραμμάτος WFP Ντέιβιντ Μπίσλεϊ.
Επιπρόσθετα,
αν οι χώρες με το χαμηλότερο εισόδημα αναγκαστούν να επιλέξουν πλευρά, οι ευκαιρίες για τον
ιδιωτικό τομέα θα περιοριστούν. Δεν πρέπει να ξεχνάμε επίσης πως ήδη η
κατάσταση είναι ζοφερή, μετά την άνιση κατανομή των εμβολίων για την
αντιμετώπιση του κορονοϊού. Επίσης, η ενεργειακή μετάβαση πλέον καθίσταται
ακόμη δυσκολότερη, ενώ το ζήτημα της κλιματικής αλλαγής, απαιτεί διεθνή
συνεργασία, κι όχι διαχωρισμό σε μπλοκ.
Τελικά;
Ο
Posen τονίζει πως οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής, πρέπει να προχωρήσουν σε
ορισμένες γενναίες αποφάσεις, όπως η δημιουργία μιας κοινής αγοράς μεταξύ των
δημοκρατιών, κοινών προτύπων ελέγχου των διασυνοριακών ιδιωτικών επενδύσεων,
αλλά κι ενός ομοιόμορφου πεδίου υγιούς ανταγωνισμού.
Αν χρησιμοποιήσουν την ίδια δύναμη με την
οποία επέβαλλαν τις κυρώσεις στη Ρωσία, τότε ίσως μπορέσουν να βοηθήσουν και τη
δική τους οικονομία. Η διατήρηση της σύνδεσης με την Κίνα είναι σημαντική ως
προς αυτό.