Κακά μπλε παιδιά, λευκοί άγγελοι και στο βάθος η Σέλτικ – Μία ανθρωπογεωγραφική προσέγγιση των οπαδών της Ντιναμό Ζάγκρεμπ

Κακά μπλε παιδιά, λευκοί άγγελοι και στο βάθος η Σέλτικ – Μία ανθρωπογεωγραφική προσέγγιση των οπαδών της Ντιναμό Ζάγκρεμπ

 

Οι οπαδοί των ομάδων, όπως και όλοι οι άνθρωποι, παράγουν χώρο και μέσα από αυτήν ακριβώς την παραγωγή χώρου, προβαίνουν σε ποικίλες αναπαραστάσεις. Χρησιμοποιούν σύμβολα, εφευρίσκουν ιστορικές συνδέσεις με το παρελθόν, συνθέτουν και ανασυνθέτουν ταυτότητες, οικειοποιούνται ρόλους και πρακτικές.

 

Μία ανθρωπογεωγραφική προσέγγιση των οπαδών της Ντιναμό Ζάγκρεμπ μέσα στον κατακερματισμένο μετα-γιουγκοσλαβικό χώρο, εκεί που το συλλογικό φαντασιακό συναντά τον αγώνα για πολιτική κυριαρχία.

 

του Θωμά Σίδερη *

 

Οπαδική ταυτότητα και συλλογικό φαντασιακό

 

Η οπαδική ταυτότητα συγκροτείται συχνά σε χώρους έξω από το ποδόσφαιρο. Στην περίπτωση της οπαδικής σκηνής του Ζάγκρεμπ, η συγκρότηση της ταυτότητας του οπαδού άντλησε στοιχεία από τη συγκρότηση της εθνικής ταυτότητας της Κροατίας στον κατακερματισμένο μετα-γιουγκοσλαβικό κόσμο.

 

Όπως η εθνική ταυτότητα χρειάζεται κάθε φορά ένα ισχυρό εθνικό αφήγημα ως προπομπό και πολλά άλλα αφηγήματα ως συνοδά, έτσι ακριβώς και η οπαδική ταυτότητα στηρίζεται σε πολλαπλά αφηγήματα, ανεξαρτήτως αν έχουν αναφορές σε πραγματικά γεγονότα ή όχι. Οι ταυτότητες επίσης χρειάζονται σύμβολα και ισχυρές συνδέσεις με ιστορικές αναφορές. Ωστόσο, αν οι αναφορές αυτές δεν είναι ισχυρές, εφευρίσκονται νέες και παρουσιάζονται ως τετελεσμένα γεγονότα.

 

Στην περίπτωση των Bad Blue Boys, το μείγμα καθολικισμού, χρήσης ναζιστικών και φασιστικών συμβόλων μαζί με διάσπαρτα στοιχεία από το επαναστατικό κίνημα των Ούστασε και του κινήματος ανεξαρτητοποίησης της Κροατίας από τη Γιουγκοσλαβία, ανατροφοδότησε ποικιλοτρόπως το συλλογικό φαντασιακό των οπαδών της Ντιναμό Ζάγκρεμπ.

 

Σύνδεση με την πολιτική ταυτότητα

 

Στον αντίποδα των Bad Blue Boys (ΒΒΒ), οι «Λευκοί Άγγελοι», οι White Angels Zagreb (WAZ), μία αριστερή ομάδα οπαδών, με έντονη οπαδική και πολιτική δραστηριότητα, με έντονη ακτιβιστική δράση και συμμετοχή σε ριζοσπαστικές αριστερές και αντιφασιστικές πρωτοβουλίες σε Ζάγκρεμπ και Μάντσεστερ. Τα μέλη των WAZ δηλώνουν ότι ανήκουν στην αριστερά και αρνούνται κάθε σύνδεση με τον εθνικισμό, κάτι σπάνιο στην περιφερειακή μετα-γιουγκοσλαβική οπαδική σκηνή, που αποτυπώνεται συχνά με υβριστικά σχόλια και απειλές κάτω από αναρτήσεις τους σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Έτσι, παρότι η συνεισφορά των WAZ στον δημόσιο οπαδικό διάλογο είναι σημαντική, ωστόσο οι θέσεις τους αποδοκιμάζονται δημόσια από τους οπαδούς και τα μέλη των ΒΒΒ.

 

Οι «Λευκοί Άγγελοι» επικεντρώνονται συχνά στο ποδόσφαιρο ως όχημα για πολιτικό ακτιβισμό, δεδομένης της ευρείας δημοτικότητας του αθλήματος, της ιστορικής συγγένειας με τις παραδόσεις της εργατικής τάξης (βλ. Kennedy 2013a, 2013b), της ικανότητας κινητοποίησης μεγάλου αριθμού ανθρώπων και εν τέλει του ίδιου του DNA του ποδοσφαίρου (Graeber 2004). Όσο για εκείνους που προωθούν δεξιές ή/και εθνικιστικές απόψεις, όπως στην περίπτωση των ΒΒΒ, ισχύει μάλλον ότι ο εθνικισμός είναι μια ποικιλία διαφορετικών πολιτικών που η κοινή συνισταμένη τους έχει ιδιαίτερη συγγένεια με τον ποδοσφαιρόφιλο.

 

Τέτοιες συγγένειες σχετίζονται, για παράδειγμα, με την έμφαση στην ομαδική ταυτότητα και το ανήκειν, και την επιβεβαίωση μιας ισχυρής συναισθηματικής σύνδεσης (π.χ. με ένα κλαμπ ή μια «πατρίδα»). Αυτό είναι ένα σημείο που ερεύνησε ο κοινωνιολόγος Lalic όταν περιέγραψε μια τυπολογία συμμετεχόντων σε μια ομάδα οπαδών με το όνομα Torcida που συνδέθηκε με τον κροατικό σύλλογο HNK Hajduk Split κατά τη διάρκεια των αρχών του ενενήντα. Σύμφωνα με τον Lalic, «το βασικό κίνητρο των (δεξιών) πολιτικών ακτιβιστών-οπαδών είναι ότι ερμηνεύουν τις ομάδες φιλάθλων ως το βέλτιστο όργανο για την προώθηση των πολιτικών τους δεσμεύσεων και ότι το γήπεδο είναι ένα ιδιαίτερα βολικό περιβάλλον για αυτό.» (Lalic και Pilic, 2011, σ. 120).

 

Ο Lalic επιβεβαίωσε ότι και οι αριστεροί οπαδοί-ακτιβιστές είναι πιθανό να είναι ιδιαίτερα επικεντρωμένοι στο να κάνουν πολιτική μέσω του ποδοσφαίρου. Οι ενέργειες άλλων οπαδών μπορεί να θεωρηθούν ως προβληματικές από την αριστερή οπτική γωνία, καθώς εμπλέκονται με σύμβολα και καθημερινές πρακτικές που αντικατοπτρίζουν μια αυξανόμενη κυριαρχία του καθημερινού εθνικιστικού συμβολισμού στο mainstream (βλ. Brentin 2016).

 

Μια παράξενη σύνδεση – Η σχέση των οπαδών της Σέλτικ με τους οπαδούς της Ντιναμό Ζάγκρεμπ

 

Οι οπαδοί της Σέλτικ έχουν ισχυρούς δεσμούς με την κοινότητα των Ιρλανδών μεταναστών και τους απογόνους τους που ζουν στη Γλασκώβη, οι οποίοι κατά τη διάρκεια του δέκατου ένατου και του εικοστού αιώνα υπερασπίστηκαν το πλαίσιο των βασικών αρχών του ιρλανδικού εθνικισμού και της «εθνικής κυριαρχίας», αμφισβητώντας την παρουσία του βρετανικού κράτους στην Ιρλανδία. Όπως περιέγραψε ο Hayes (2006, 6), «Το Celtic Football Club, ως προϊόν της ιρλανδικής διασποράς στα δυτικά της Σκωτίας, παραμένει ριζωμένο σε μια συγκεκριμένη εθνική και θρησκευτική παράδοση και ο σύλλογος λειτουργεί ως κεντρική πηγή πολιτιστικής ταυτότητας. Τα κινήματα της Ιρλανδίας και της Σκωτίας για την εθνική απελευθέρωση έχουν πολλά κοινά χαρακτηριστικά με τα κινήματα στην Κροατία.

 

Και τα δύο σχετίζονται με το ότι είναι ή ήταν μέρος μιας ευρύτερης πολιτικής συλλογικότητας, όπου το κυρίαρχο αφήγημά της ήταν αμιγώς αντιιμπεριαλιστικό προς τα αντίστοιχα κέντρα, κατανοητά ως Σερβία και Αγγλία αντίστοιχα και με ανάλογη κριτική που ασκήθηκε στον συγκεντρωτισμό στο Βελιγράδι και στο Westminster/Λονδίνο. Επιπλέον, και τα δύο κράτη είναι σχετικά μικρά σε σύγκριση με τους μεγαλύτερους γείτονές τους και οι θρησκευτικές διαφορές σχηματοποιούν μία αντίθεση και στις δύο περιπτώσεις, μεταξύ του Καθολικισμού και του Ορθόδοξου Χριστιανισμού (Σερβία) ή του Προτεσταντισμού (Αγγλία)».

 

Και ενώ δεν θα περίμενε ποτέ κάποια προφανή σύνδεση των οπαδών της Ντιναμό (ακροδεξιά πολιτική κουλτούρα) με τους οπαδούς της Σέλτικ (αριστερή-εργατική κουλτούρα), η σύνδεση γίνεται ακόμα πιο ενδιαφέρουσα όταν ένας μέλος των «Λευκών Αγγέλων» εμπλέκει και τη θρησκευτική ταυτότητα: «με το να φοράω την κελτική κουκούλα νιώθω ασφαλής, μπορώ να φορέσω κάτι αριστερό, ωστόσο δεν έχω κανένα πρόβλημα, γιατί είναι ταυτόχρονα και καθολικό».

 

Πίσω στη δεκαετία του ‘80

 

Όλα τα εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα επιβεβαιώνουν την ύπαρξη μιας συλλογικής ταυτότητας, που συγκροτείται όμως με διαφορετικό τρόπο ανά περίπτωση. Το θεωρητικό ζήτημα είναι σε ποιο βαθμό εμπλέκεται η εργατική τάξη στη συγκρότηση αυτής της συλλογικής ταυτότητας.

 

Ενώ η συνεισφορά της εργατικής τάξης είναι αδιαμφισβήτητη στη Σκωτία και ακριβώς αυτή η συνεισφορά αποτελεί τη βάση των κυρίαρχων αντιλήψεων των αγώνων ανεξαρτησίας της Σκωτίας και της Ιρλανδίας (βλ. Bradley, 1995: 56-7), επιδιώκοντας την απελευθέρωση από μια πρώην ιμπεριαλιστική δύναμη, στη μετα-γιουγκοσλαβική περίπτωση, ο κύριος κροατικός εθνικισμός δεν είχε ανάλογα χαρακτηριστικά. Αντιθέτως, στον Κροατικό χώρο υπήρχε ένα ρευστό μείγμα από μία αυτονομιστική «εθνική ταυτότητα» με πολλαπλές αναφορές σε ευρωπαϊκές-βαλκανικές πολιτισμικές ιεραρχίες (Bakic-Hayden, 1995), ή υποτιθέμενους πολιτισμικούς κύκλους (π.χ. βλ. Peti-Stantic, 2008).

 

Μεγάλο μέρος των μελών των BBB υπερασπίστηκαν με πάθος τον κροατικό εθνικισμό, τον σχηματισμό ενός ανεξάρτητου κροατικού κράτους ή/και τη στροφή προς τον καπιταλισμό και την κοινοβουλευτική δημοκρατία, ενώ παράλληλα συμμετείχαν συλλογικά σε παραστρατιωτικές ομάδες που δρούσαν κατά τη διάρκεια αυτού που συνήθως αναφέρεται στην Κροατία ως «πατρικός πόλεμος» (domov-inski rat), με στόχο την απόσχιση από τη Σοσιαλιστική Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γιουγκοσλαβίας (βλ. Sindbæk, 2013). Οι αντικομμουνιστικές θέσεις που υποστηρίζονται από ορισμένους οπαδούς, συνδέονται με τη θέση της Κροατίας στη Σοσιαλιστική Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γιουγκοσλαβίας, η οποία θεωρήθηκε από τους Κροάτες εθνικιστές, μεταξύ άλλων, ως ευνοϊκή μεταχείριση της Σερβίας.

 

Στα τέλη της δεκαετίας του ογδόντα, η τοπική οπαδική σκηνή πολιτικοποιήθηκε ολοένα και περισσότερο και απέκτησε μια πιο εθνικιστική διάσταση, όχι μόνο στην Κροατία αλλά και στη Σερβία και σε άλλα μετα-γιουγκοσλαβικά κράτη. Αυτό εξηγεί εν πολλοίς ότι στο πλαίσιο του κροατικού κράτους, υπάρχει υψηλό επίπεδο πολιτικοποίησης μεταξύ των οπαδών του ποδοσφαίρου, συμπεριλαμβανομένης της ευρείας κριτικής σε ποδοσφαιρικούς θεσμούς όπως η Κροατική Ποδοσφαιρική Ομοσπονδία (Hrvatski Nogometni Savez).

 

*Ο Θωμάς Σίδερης είναι δημοσιογράφος της ΕΡΤ και διδάκτορας Ανθρωπογεωγραφίας